Μετά την κατάρρευση της σοβιετίας στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 και την έξοδο της Κίνας από το κομμουνιστικό μεσαίωνα ακολούθησε αυτό που αποκαλείται παγκοσμιοποίηση η οποία συνδυάστηκε με την ταχεία οικονομική και τεχνολογική πρόοδο.
Του Κώστα Στούπα
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που ακολούθησαν η ανθρωπότητα πράγματι εισέπραξε το μέρισμα της ειρήνης και της ισοπέδωσης των οικονομικών συνόρων. Η ακραία φτώχεια στον πλανήτη συνολικά μειώθηκε σε έναν αριθμό μικρότερο του 1 δισ. ανθρώπων ενώ η μεσαία τάξη ξεπέρασε τα 2 δισ. ανθρώπους καθώς στους πληθυσμούς της ευημερούσας καπιταλιστικής Δύσης προστέθηκαν και πληθυσμοί των αναπτυσσόμενων οικονομιών οι οποίοι αποκτούσαν πρόσβαση στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης που πυροδότησαν στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 κυρίως οι Ρήγκαν, Θάτσερ και Τενγκ Σιάο Πινγκ.
Τα τελευταία χρόνια η πορεία αυτή αρχίζει να αντιστρέφεται. Με πρόφαση την ανεξέλεγκτη είσοδο οικονομικών μεταναστών στις κοινωνίες της Δύσης και των προβλημάτων λόγω αθρόων εισαγωγών, αναπτύσσονται αντανακλαστικά ξενοφοβίας και οι φωνές που μιλούν για κλείσιμο των συνόρων και την επιβολή δασμών κερδίζουν έδαφος...
Δεν είναι μόνο η εκλογή του ιδιόρρυθμου Τραμπ που χαρακτηρίζει αυτήν τη μεταβολή. Στην Ευρώπη τα ευρωσκεπτικιστικά, ξενοφοβικά και δασμολαγνικά κόμματα αυξάνονται συνεχώς.
Στην Ελλάδα, την Πολωνία, την Ουγγαρία κλπ τα κόμματα αυτά κυβερνούν. Τα λαϊκίστικα κόμματα από 8,5% κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. το 2000 πέρυσι (το 2017) έφτασε να αποσπάσουν το 24,1% των ψήφων.
Αν στα επόμενα 2-3 χρόνια επιστρέψει ένας φυσιολογικός κύκλος ύφεσης στην παγκόσμια οικονομία και την Ευρώπη θα έχουμε μια μαζική εκδοχή αυτού που συμβαίνει σε Ουγγαρία και Πολωνία και σε πολλές άλλες χώρες.
Τούτο θα έχει ριζικές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία, ενώ οι δασμολογικοί, φορολογικοί και νομισματικοί ανταγωνισμοί μπορεί εύκολα να αναβαθμιστούν σε "θερμούς” ανταγωνισμούς.
Ήδη, σε Ουκρανία, Συρία και την θάλασσα της Νότιας Κίνας η Δύση έχει μπει σε αντιπαράθεση με Ρωσία και Κίνα η οποία θυμίζει τον "ψυχρό” πόλεμο.
Πριν από λίγο καιρό η Deutsche Bank παρατήρησε πως ο λαϊκισμός στην Ευρώπη βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε λαϊκιστές ηγέτες όπως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι εκμεταλλευόμενοι τη δυσαρέσκεια από την οικονομική κρίση αναρριχήθηκαν στην εξουσία μέσω εκλογών (ο Χίτλερ) τις οποίες στη συνέχεια κατήργησαν. Νωρίτερα εξαιτίας του πολέμου ο Λένιν είχε καταλάβει την εξουσία στη Ρωσία και είχε εγκαθιδρύσει ήδη ολοκληρωτικό καθεστώς.
Η άνοδος του λαϊκισμού αυτήν την περίοδο φέρνει στη μνήμη την άνοδο του λαϊκισμού κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου.
Στις τελευταίες εκλογές στην Ιταλία τα λαϊκίστικα κόμματα κέρδισαν συνολικά πάνω από 50% των ψήφων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι δημοσκοπήσεις φέρουν πρώτο το Εργατικό Κόμμα του Τζέρεμυ Κόρμπιν το οποίο έχει εξελιχθεί σε κάτι που μοιάζει με τη ΛΑΕ του Παναγιώτη Λαφαζάνη.
Όταν οι λαϊκιστές δημαγωγοί γίνονται εξουσία προσπαθούν να ξεφορτωθούν τον δημοκρατικό έλεγχο και εξελίσσονται σε ολιγάρχες και απροκάλυπτους δικτάτορες.
Οι δικτάτορες προκειμένου να διατηρηθούν στην εξουσία εφευρίσκουν εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς τους οποίους καταδιώκουν ή κάνουν πόλεμο.
Σε ρητορικό επίπεδο η αντιπαράθεση Ρωσίας και Δυτικών έχει φτάσει ήδη στα επίπεδα του ψυχρού πολέμου. Το ρούβλι και η τούρκικη λίρα δέχονται πιέσεις λόγω γεωπολιτικών εξελίξεων. Η Κίνα εκμεταλλεύεται τους δασμολογικούς φραγμούς των ΗΠΑ και προσπαθεί να διευρύνει την οικονομική και πολιτική της επιρροή.
Η κατάσταση δεν μοιάζει να είναι καθόλου καλή και αυτό θα αρχίσει σύντομα να επηρεάζει τις αγορές και τις οικονομίες.
Αρκετοί ισχυρίζονται πως μόλις ο δασμολογικός πόλεμος των ΗΠΑ αρχίσει να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία ο πρόεδρος Τραμπ θα υποχωρήσει. Κάτι παρόμοια έλεγε και ο Τσάμπερλεν...
Ο ανταγωνισμός Κίνας και ΗΠΑ είναι βαθύτερος. Η Κίνα σε μια σειρά τομείς της οικονομίας και της τεχνολογίας αρχίζει να ξεπερνά τις ΗΠΑ. Αν αυτή η τάση συνεχιστεί οι ΗΠΑ θα μείνουν οριστικά πίσω.
Βέβαια σύμφωνα με έρευνα του Economist η συνολική αξία των κινέζικων τεχνολογικών εταιρειών αντιπροσωπεύει το 32% του αντίστοιχου αμερικανικού κλάδου. Ελάχιστες επιχειρήσεις έχουν αξία μεταξύ 50 έως 200 δισ. δολάρια που αποτελούν τον κορμό της αμερικάνικης τεχνολογικής υπεροχής.
Η Κίνα υστερεί στους ημιαγωγούς και το λογισμικό για παραγωγικές διαδικασίες. Οι κινέζικες μη τεχνολογικές επιχειρήσεις είναι ακόμη πρωτόγονες καθώς μόνο το 26% διαθέτει ψηφιακή υποδομή. Οι κινέζικες επενδύσεις στον τομέα της τεχνολογίας είναι ακόμη στο 30% των αντίστοιχων αμερικανικών.
Στην ίδια έρευνα όμως διαπιστώνεται πως: οι online πωλήσεις στην Κίνα είναι ήδη διπλάσιες από αυτές των ΗΠΑ.
Οι Κινέζοι κάνουν πληρωμές μέσω έξυπνων-κινητών 11 φορές περισσότερο απ’ ό,τι οι Αμερικάνοι. Η βιομηχανία των Venture Capital στην Κίνα αναπτύσσεται ραγδαία. Η κινέζικη κυβέρνηση έχει θέσει σαν στόχο η χώρα να αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία στην τεχνητή νοημοσύνη μέχρι το 2030.
Κατά τον Economist με τους σημερινούς ρυθμούς σε 10–15 χρόνια η τεχνολογική βιομηχανία της Κίνας θα είναι ισότιμη αυτής των ΗΠΑ.
Έχουμε ξαναμιλήσει για την "Παγίδα του Θουκυδίδη” πριν ένα χρόνο. Όταν μια μεγάλη δύναμη αισθάνεται πως απειλείται η πρωτοκαθεδρία της, οφείλει να πολεμήσει την ανερχόμενη δύναμη όσο ακόμη η διαφορά είναι μεγάλη και ως εκ τούτου ασφαλής.
Τη δεκαετία του ‘50 οι ΗΠΑ προκειμένου να ξεπεράσουν την ΕΣΣΔ στους τομείς του διαστήματος και της άμυνας χρηματοδότησαν κυβερνητικά προγράμματα τα οποία προκάλεσαν επενδύσεις στην εκπαίδευση και την έρευνα.
Αυτά οδήγησαν στη δημιουργία της Σίλικον Βάλεϋ όπου ο συνδυασμός του πνεύματος της αμφισβήτησης που εμπεριέχει ο ανταγωνισμός της ελεύθερης αγοράς με την επιδίωξη του ατομικού κέρδους οδήγησαν στην οικονομική και τεχνολογική κυριαρχία των ΗΠΑ.
Τότε οι ΗΠΑ υποδέχονταν και αντάμειβαν τα δυναμικά μυαλά απ’ όλον τον πλανήτη.
Αντί να κάνει το ίδιο σήμερα ο Τραμπ και να φύγει μπροστά στον ανταγωνισμό με την Κίνα, βάζει δασμούς και κλείνει τα σύνορα και για τους ταλαντούχους της υφηλίου που θέλουν να μεταναστεύουν στις ΗΠΑ.
Πρόκειται για στρατηγική αυτοκτονίας...
Το ίδιο έκανε η Κίνα πριν μπει στον δικό της "μεσαίωνα”.
Όταν στα τέλη του 18ου αιώνα η ελίτ της Κίνας ήρθε σε επαφή με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής προσπάθησε να περιορίσει τη δυτική επιρροή και να στηρίξει τις παραδοσιακές αξίες του Κομφουκιανού του πολιτισμού, του Τανγκ-τσι όπως το περιγράφει η Μ.L. Wright στο The Last Stand of Chinese Conservatism.
Αντιθέτως η Ιαπωνία που την ίδια εποχή δεν απέκλεισε τις δυτικές επιρροές, οικειοποιήθηκε τα δυτικά πρότυπα και προχώρησε στη μεταρρύθμιση. Το αποτέλεσμα ήταν πως ενώ για αιώνες (11ο-15ο αιώνα) πριν η Κίνα ήταν μπροστά με διαφορά η πιο ανεπτυγμένη χώρα στον κόσμο, στη συνέχεια έμεινε πίσω.
Και έμεινε ακόμη πιο πίσω όταν η εξουσία πέρασε σε φανατικούς κομμουνιστές.
*Αρκετά στοιχεία για την Κίνα είναι από το βιβλίο του Χαράλαμπου Παπασωτηρίου "Η διεθνής πολιτική στον 21ο αιώνα” Εκδόσεις Ποιότητα και από τον Economist...
