Αντιδικτατορικός αγώνας: Το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τιμά τη συμπλήρωση μισού αιώνα από την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα μας, με μια σειρά από εκδηλώσεις που αποτίουν φόρο τιμής στον γενναίο αντιδικτατορικό αγώνα, υπενθυμίζοντάς μας ότι η Δημοκρατία δεν είναι απλώς μια μορφή διακυβέρνησης, αλλά οφείλει να καθρεφτίζεται και στη γενικότερη στάση ζωής και νοοτροπίας όλων μας.

Στο πλαίσιο των δράσεων του Φεστιβάλ για τον εορτασμό της σπουδαίας αυτής επετείου θα προβληθούν τέσσερις ταινίες, οι οποίες ανατρέχουν σε δραματικά γεγονότα, ξεδιπλώνουν σκοτεινές πτυχές της ευρωπαϊκής πολιτικής ιστορίας, διηγούνται ιστορίες ηρωικών ανθρώπων που υπερασπίστηκαν με θάρρος τα δημοκρατικά ιδεώδη, εξερευνούν το αληθινό περιεχόμενο της έννοιας της δημοκρατίας, λειτουργώντας τόσο ως ιστορικά ντοκουμέντα όσο και ως φωνές προειδοποίησης απέναντι στους κινδύνους του εφησυχασμού, του ολοκληρωτισμού, της διαφθοράς και του νεποτισμού.

Ανάμεσά τους δεσπόζει η θρυλική ταινία του Ζιλ Ντασέν, Η δοκιμή (1974), ένα συγκλονιστικό φιλμικό δοκίμιο που ισορροπεί ανάμεσα στην τεκμηρίωση και την αναπαράσταση, μέσα από το θαυμαστό εύρημα της καταγραφής των γυρισμάτων μιας ταινίας που έχει στο επίκεντρό της την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Ορισμένες από τις σπουδαιότερες μορφές του ελληνικού πολιτισμού εμφανίζονται στην ταινία του Ντασέν και υψώνουν τη φωνή τους ενάντια στη δικτατορία, υμνώντας τις λαϊκές εξεγέρσεις και απευθύνοντας ένα δριμύ κατηγορώ απέναντι στον σκοταδισμό της Χούντας. Η ταινία ολοκληρώθηκε μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και δεν βρήκε ποτέ διανομή, γεγονός που προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη ιστορική και αρχειακή αξία σε αυτό το κινηματογραφικό κειμήλιο που συμπυκνώνει και συνοψίζει μια σκοτεινή εποχή, αλλά και την ορμή για αλλαγή και την ελπίδα για έναν ομορφότερο κόσμο.

Επιπλέον, στις ταινίες του αφιερώματος ξεχωρίζει το ντοκιμαντέρ Η κληρονομιά της γλαύκας: Δημοκρατία ή Η πόλη των ονείρων (1990) του σπουδαίου Κρις Μαρκέρ, μια ενδελεχής μελέτη της άμεσης δημοκρατίας στην αρχαία Αθήνα και του τρόπου με τον οποίο μετεξελίχθηκε, παίρνοντας τη μορφή των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων. Παράλληλα, μια σκωπτική ματιά στο πώς μεταλλάσσεται το περιεχόμενο και η σημασία ορισμένων βαρυσήμαντων και πολύτιμων λέξεων (όπως η δημοκρατία) στο πέρας του χρόνου και ανάλογα με τις περιρρέουσες συνθήκες.

Αναλυτικά οι ταινίες του αφιερώματος:

Δημοκρατία
Ντέιβιντ Μπέρνετ
Γερμανία-Γαλλία, 2015, 105’

Μια καθηλωτική και ιδιαίτερα φορτισμένη ιστορία για μια ομάδα πολιτικών που προσπαθεί να προστατεύσει την κοινωνία από τους κινδύνους των Μεγάλων Δεδομένων και της μαζικής παρακολούθησης στον ψηφιακό κόσμο. Ο ευρωβουλευτής Γιαν Φίλιπ Άλμπρεχτ και η επίτροπος του Ευρωκοινοβουλίου Βίβιαν Ρέντινγκ αποτολμούν το ακατόρθωτο και αποφασίζουν να έρθουν αντιμέτωποι με μια άτεγκτη δομή πολιτικής εξουσίας, όπου οι δολοπλοκίες, η επιτυχία και η αποτυχία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.

Ο σκηνοθέτης Ντέιβιντ Μπέρνετ πέρασε δυόμιση χρόνια παρακολουθώντας τη νομοθετική διαδικασία σε ένα μάλλον δυσπρόσιτο περιβάλλον (παρά το πρόταγμα της «διαφάνειας») και την αποκρυστάλλωσε σε ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ που αποτυπώνει με σασπένς και αισθαντικότητα την κατάσταση της δημοκρατίας στον σημερινό, σύνθετο κόσμο μας.

Η Δοκιμή
Ζιλ Ντασέν
Ελλάδα, 1974, 88’

Καθώς η αντίσταση κατά της χούντας κορυφωνόταν, ο Ζιλ Ντασέν μαζί με τη Μελίνα Μερκούρη σε εξορία από την Ελλάδα συνέχιζαν την επί σειρά ετών αντιδικτατορική τους εκστρατεία σε Ευρώπη και Αμερική. Το 1974 ο Ντασέν δημιούργησε αυτό το θαρραλέα ακατηγοριοποίητο φιλμικό δοκίμιο πάνω στις λαϊκές εξεγέρσεις, παρουσιάζοντας τις πρόβες και τα γυρίσματα μιας ταινίας που είχε ως θέμα τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το 1973 καθώς και τα βασανιστήρια των αντιχουντικών.

Ο Ντασέν συνδυάζει ντοκουμέντο, αναπαράσταση, μπρεχτικές δομές, πρόζα, μουσική και τις δικές του σκέψεις και εμπειρίες, δημιουργώντας ένα φιλμ γεμάτο ενέργεια, πόνο, αλλά και ελπίδα. Ο Θεοδωράκης και ο Μαρκόπουλος εκτελούν ζωντανά τα τραγούδια τους, η Μελίνα Μερκούρη τραγουδάει το Με το λύχνο του άστρου από το Άξιον Εστί, ενώ προσωπικότητες διαβάζουν ποιήματα, γράμματα φυλακισμένων και άλλα ντοκουμέντα της εποχής καθώς παρεμβάλλονται κινηματογραφημένα επίκαιρα και μαρτυρίες. Η Δοκιμή ολοκληρώθηκε με την πτώση της Χούντας και δεν κυκλοφόρησε ποτέ εμπορικά, παραμένοντας στη θέασή της ένα καλλιτεχνικό και πολιτικό αίνιγμα.

Η κληρονομιά της γλαύκας: Δημοκρατία ή Η πόλη των ονείρων
Κρις Μαρκέρ
Γαλλία, 1990, 26’

Τι ακριβώς σημαίνει η λέξη «δημοκρατία»; Χαρακτηρίζει την αρχαία πόλη-κράτος ή τα δικά μας σύγχρονα πολιτικά συστήματα; Ποιες είναι οι αναλογίες ή, αντιθέτως, οι αγεφύρωτες διαφορές ανάμεσα σε πραγματικότητες που έχουν απόσταση μεγαλύτερη των είκοσι αιώνων; Είναι ορισμένες λειτουργίες κατάλληλες για όλους τους πολιτισμούς;

Το τρίτο επεισόδιο της θρυλικής σειράς ντοκιμαντέρ του Κρις Μαρκέρ – η οποία πρωτοπροβλήθηκε στη βρετανική κρατική τηλεόραση το 1991, αλλά έμεινε στο σκοτάδι για δεκαετίες – επιστρέφει στην κλασική αρχαιότητα για να κάνει έναν θαρραλέο παραλληλισμό, εξοικειώνοντας το κοινό του 21ου αιώνα με μια έννοια των κοινών που μοιάζει αρχέγονη και συνάμα καινοτόμα, ικανή να επανεπινοείται σε κάθε πιθανή της έκφραση.

O θάνατος ενός δημοσιογράφου
Ματ Σάρνεκι
Δανία-Τσεχία, 2022, 100’

Ένας νεαρός ερευνητής δημοσιογράφος και η αρραβωνιαστικιά του πέφτουν θύματα άγριας δολοφονίας στο σπίτι τους στη Σλοβακία. Ο θάνατός τους προκαλεί τις μαζικότερες διαδηλώσεις που έχουν ξεσπάσει στη Σλοβακία μετά την πτώση του κομμουνισμού. Η ιστορία παίρνει απροσδόκητη τροπή όταν μια πηγή διαρρέει τον μυστικό φάκελο με την υπόθεση της δολοφονίας σε συναδέλφους του δολοφονημένου δημοσιογράφου.

Ο φάκελος περιλαμβάνει αρχείο από τους υπολογιστές και κρυπτογραφημένες επικοινωνίες του φερόμενου ως εγκέφαλου της δολοφονίας, ενός επιχειρηματία που συνδέεται στενά με το κυβερνών κόμμα της χώρας. Ερευνώντας εξονυχιστικά τα κρυπτογραφημένα μηνύματα, οι δημοσιογράφοι ανακαλύπτουν ότι η χώρα τους έχει παραδοθεί σε διεφθαρμένους ολιγάρχες, δικαστές και αξιωματούχους της αστυνομίας. Η ώρα της κρίσης πλησιάζει.

Ανοιχτή συζήτηση – Παρουσίαση βιβλίου

Το Σάββατο 16 Μαρτίου (13:00), στην Αποθήκη Γ, θα πραγματοποιηθεί ανοιχτή συζήτηση με διαπρεπείς εκπροσώπους (βουλευτές και βουλεύτριες, πρώην και νυν υπουργούς) του Ελληνικού Κοινοβουλίου στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου Μισός αιώνας εκλογές – Συζητώντας για τις αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης (εκδόσεις Πόλις), σε επιμέλεια των Πέτρου Ιωαννίδη και Ηλία Τσαουσάκη, το οποίο επιχειρεί μια διεξοδική καταγραφή και ανάλυση όλων των εκλογικών αναμετρήσεων που διεξήχθησαν από την επαναφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος μετά την επταετή στρατιωτική δικτατορία, το 1974, μέχρι και τις περσινές εκλογές του 2023. Κεντρικό πυρήνα του βιβλίου αποτελούν 17 πόντκαστ, στα οποία ακαδημαϊκοί, πολιτικοί αναλυτές, δημοσιογράφοι, ιστορικοί και επικοινωνιολόγοι ανατέμνουν καθεμία από τις εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης, αναλύοντας τους τρόπους με τους οποίους σημάδεψε την πολιτική ιστορία της χώρας.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η αρχική ιδέα για τη δημιουργία αυτού του ψηφιακού αρχείου συζητήσεων και την επακόλουθη έκδοση του βιβλίου προέκυψε μέσα από μακροσκελείς συζητήσεις των δύο επιμελητών με τον αείμνηστο εκλογικό Ηλία Νικολακόπουλο, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και κορυφαίο εκλογικό αναλυτή, ο οποίος διετέλεσε επιστημονικός υπεύθυνος του εγχειρήματος. Την εκδήλωση θα τιμήσουν με την παρουσία τους υπουργοί και βουλευτές του ελληνικού Κοινοβουλίου.

Συζήτηση για τον Συνήγορο του Πολίτη

Την Πέμπτη 14 Μαρτίου, στις 16:00 θα πραγματοποιηθεί στο Πράσινο Δωμάτιο συζήτηση με τίτλο «Ακούγοντας όσους δεν έχουν φωνή: μια συζήτηση για τον Συνήγορο του Πολίτη». Οι Συνήγοροι της Ελλάδας και της Ολλανδίας συζητούν, για πρώτη φορά, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ζητήματα που θίγονται στις ταινίες του προγράμματος, θέματα για τα οποία έχουν παρέμβει και οι ίδιοι ως ανεξάρτητες αρχές τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο: την προστασία και προώθηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την καταπολέμηση των διακρίσεων, το φαινόμενο των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, μεταξύ πολλών άλλων.

Στη συζήτηση συμμετέχουν οι Ανδρέας Ποττάκης (Συνήγορος του Πολίτη στην Ελλάδα και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Συνηγόρων του Πολίτη έως τον Μάιο του 2024), Reinier van Zutphen (Συνήγορος του Πολίτη στην Ολλανδία και νεοεκλεγείς πρόεδρος του Ευρωπαϊκού τμήματος της Διεθνούς Ένωσης Συνηγόρων του Πολίτη, ο οποίος αναλαμβάνει τον Μάιο του 2024) και Susanna Terstal, πρέσβειρα της Ολλανδίας στην Ελλάδα.

Το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης διεξάγεται από την Πέμπτη 7 μέχρι και την Κυριακή 17 Μαρτίου.