Είναι ο τόπος που «ξυπνά» θρύλους των ομηρικών ηρώων: εκεί που η Ωραία Ελένη και ο Πάρις, κυνηγημένοι, προσπάθησαν να κρυφτούν και το μέρος όπου η «πέτρα του σκανδάλου» επέστρεψε μετά τη λήξη του τρωικού πολέμου με το σύζυγό της Μενέλαο. Σε απόσταση 7,5χλμ από τα σημερινά παράλια της Αιγύπτου, κάτω από περίπου 10μ νερού, «κρύβεται» η Θώνις – Ηράκλειον, η αρχαία πόλη που περιέγραψε με κάθε λεπτομέρεια ο Ηρόδοτος στις «Ιστορίαι» του.
Και μετά από 2.469 χρόνια, αυτό το σταυροδρόμι του ελληνικού με τον αιγυπτιακό πολιτισμό έρχεται να δικαιώσει τον «πατέρα» της Ιστορίας, που στο δεύτερο βιβλίο του, Ευτέρπη, έγραφε για το ασυνήθιστο αιγυπτιακό ποταμόπλοιο «μπάρις».
Ο Φρανκ Γκοντιό, αρχαιολόγος και επικεφαλής της ομάδας εξερεύνησης της Θώνις – Ηράκλειον του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Υποθαλάσσιας Αρχαιολογίας, μιλά στο CNN Greece για τον εντοπισμό ενός τέτοιου πλοίου στο βυθό της Μεσογείου, τη σημασία της ανακάλυψης αλλά και τις υποθαλάσσιες ανασκαφές στην πόλη όπου βρέθηκαν 75 αρχαία ναυάγια.
Εδώ και δεκαετίες, αρχαιολόγοι και ιστορικοί διαφωνούσαν για το εάν το ποταμόπλοιο που περιέγραψε ο Ηρόδοτος μπορούσε όντως να υπάρχει, καθώς κανένα εύρημα δεν μαρτυρούσε την ύπαρξή του.
«Όταν ο Ηρόδοτος πήγε στην Αίγυπτο τον 5ο αιώνα πΧ έφτασε στην πόλη Θώνις – Ηράκλειον. Σε αυτό τον τόπο λοιπόν, είδε ένα είδος πλοίου και πήγε σε ένα ναυπηγείο για να το δει από κοντά και να περιγράψει πώς κατασκευαζόταν» λέει ο Γάλλος αρχαιολόγος, και συνεχίζει:
«Η αντιπαράθεση γεννήθηκε τη σύγχρονη εποχή, όταν ερευνητές που μελετούσαν τον Ηρόδοτο ισχυρίστηκαν πως η κατασκευή ενός τέτοιου πλοίου, με τέτοιο τρόπο, δεν είναι δυνατή. Ανέφεραν δε, ότι μάλλον τα όσα έγραψε ο Ηρόδοτος ήταν παραπλανητικά… Ωστόσο αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι πως όλα όσα κατέγραψε ο Ηρόδοτος αναφορικά με την περιοχή που εξερευνούμε τα τελευταία 20 χρόνια έχουν ως επί το πλείστον αποδειχτεί από τα ευρήματά μας».
Ίσως, όπως εξηγεί ο ίδιος, η αντιπαράθεση αυτή να οφείλεται στον τρόπο γραφής του Ηροδότου, που διαφέρει πολύ από τον σημερινό.
«Στην περιγραφή του Ηροδότου, διαβάζει κάποιος ότι τα πλοία μπάρις είναι κατασκευασμένα από ξύλινο πλίνθο. Είναι δύσκολο να κατανοήσει κάποιος τι σημαίνει ξύλινος πλίνθος. Αυτά που βρήκαμε, όμως, συνάδουν με αυτά που έγραφε ο Ηρόδοτος. Το πλοίο ήταν κατασκευασμένο από ξύλινα "τούβλα", με μακριούς πασσάλους να τα ενώνουν».
Στο πρωτότυπο κείμενο του Ηροδότου, ο ιστορικός γράφει:
«Τὰ δὲ δὴ πλοῖά σφι τοῖσι φορτηγέουσι ἐστὶ ἐκ τῆς ἀκάνθης ποιεύμενα, τῆς ἡ μορφὴ μέν ἐστι ὁμοιοτάτη τῷ Κυρηναίῳ λωτῷ, τὸ δὲ δάκρυον κόμμι ἐστί· ἐκ ταύτης ὦν τῆς ἀκάνθης κοψάμενοι ξύλα ὅσον τε διπήχεα πλινθηδὸν συντιθεῖσι, ναυπηγεόμενοι τρόπον τοιόνδε·»
Είναι η λέξη «πλινθηδὸν» που φαίνεται να γέννησε αυτή την αντιπαράθεση, ωστόσο όπως αποδείχτηκε πλέον, ο Ηρόδοτος εννοούσε πως τα ξύλα «δενόντουσαν»έταξε τους όπως οι πλίθες.
Τι έγραφε ο Ηρόδοτος
«Τα φορτηγά πλοία των Αιγυπτίων είναι καμωμένα από ακακία, η οποία στη μορφή μοιάζει πολύ με τον κυρηναϊκό λωτό και το δάκρυ της είναι κόμμι· απ᾽ αυτή την ακακία λοιπόν κόβουν ξύλα ίσαμε δυο πήχες και τα ταιριάζουν όπως τις πλίθες και κατασκευάζουν το πλοίο ως εξής: τα δίπηχα ξύλα τα στερεώνουν σε πυκνούς και μακριούς πασσάλους, και αφού κατασκευάσουν έτσι το πλοίο, στρώνουν από πάνω ξύλα τραβέρσο. Κυρτά ξύλα δεν χρησιμοποιούν καθόλου· τους αρμούς τούς καλαφατίζουν από μέσα με πάπυρο. Πηδάλιο φτιάχνουν ένα, που περνάει μέσα από την καρίνα. Χρησιμοποιούν κατάρτι από ακακία, πανιά από πάπυρο. Τα πλοία αυτά δεν μπορούν να αναπλέουν τον ποταμό παρά μόνο αν φυσάει συνέχεια δυνατός άνεμος, αλλά τα τραβούν από την ξηρά· όσο για το κατέβασμα γίνεται ως εξής: υπάρχει μια σχεδία καμωμένη από αρμυρίκι, δεμένη με ένα πλέγμα από καλάμια, υπάρχει και μια τρυπημένη πέτρα βάρους δύο ταλάντων περίπου. Τη σχεδία, δεμένη με παλαμάρι, την αφήνουν να επιπλέει μπροστά από το πλοίο, και την πέτρα, με άλλο παλαμάρι, την αφήνουν από πίσω. Η σχεδία λοιπόν, καθώς το ρεύμα πέφτει απάνω της, προχωρεί με ταχύτητα και σέρνει το πλοίο (βάριδες είναι το όνομα τούτων των πλοίων), ενώ η πέτρα, καθώς σέρνεται από πίσω και βρίσκεται στον βυθό, κρατάει ίσια τη ρότα. Τέτοια πλοία στην Αίγυπτο υπάρχουν πάμπολλα και μερικά από αυτά σηκώνουν φορτία πολλών χιλιάδων ταλάντων»
Ένα μέλος της επιστημονικής ομάδας, ο Αλεξάντερ Μπέλοβ, κυκλοφορεί αυτό το μήνα και το βιβλίο «Ship 17: a Baris from Thonis – Heracleion», το οποίο αναφέρεται στο εν λόγω ποταμόπλοιο.
Ένα κομμάτι ιστορίας κάτω από τη θάλασσα
Μπορεί να έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια από τη στιγμή που αρχαιολόγοι εντόπισαν την πόλη, ανέγγιχτη από το χρόνο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ωστόσο ακόμη και σήμερα συνεχίζει να συναρπάζει με τα μυστικά της.
«Η ανακάλυψη αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται αιγυπτιακό ναυάγιο. Ορισμένα πλοία έχουν εντοπιστεί μέσα σε τάφους αυτό, όμως βρέθηκε επί τόπου μέσα στο νερό ανάμεσα σε πολλά άλλα πλοία του ίδιου τύπου. Γιατί στη Θώνις-Ηράκλειο βρήκαμε 75 αρχαία ναυάγια και πολλά από αυτά ταιριάζουν με την περιγραφή του μπάρις. Βρισκόμαστε δηλαδή, σε ένα εμπορικό κέντρο που υπήρχε από τον 8ο αιώνα π.Χ. και όπου συγκεντρώνονταν όλα αυτά τα αιγυπτιακά πλοία, αναδιανέμοντας στη συνέχεια εμπορεύματα. Και εμπορεύματα που από τον 6ο - 7ο αιώνα π.Χ. έρχονταν στην πόλη και από τον ελληνικό κόσμο. Ο σύνδεσμος ανάμεσα στην πόλη Θώνις – Ηράκλειο και την Ελλάδα είναι εξαιρετικά σημαντική» εξηγεί ο κ. Γκοντιό, και συμπληρώνει:
«Στην πόλη αυτή ζούσε μια ελληνική κοινότητα εμπόρων. Είχαν το δικό τους καταφύγιο εκεί, ζούσαν εκεί, εμπορεύονταν εκεί και προσεύχονταν εκεί. Υπάρχουν, μάλιστα, και μαρτυρίες για Έλληνες μισθοφόρους, οι οποίοι υπηρετούσαν και υπερασπίζονταν την Αίγυπτο και κατοικούσαν στην Θώνις – Ηράκλειο».
O αρχαιολόγος Φρανκ Γκοντιό
Τα ευρήματα
Η αρχαία αυτή πόλη ήταν το εμπορικό κέντρο της Αιγύπτου πριν από την ίδρυση της Αλεξάνδρειας από τον Μέγα Αλέξανδρο. Έτσι, ήταν το μέρος όπου «γνωρίστηκαν» για πρώτη φορά ο ελληνικός με τον αιγυπτιακό πολιτισμό.
«Είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος γιατί αποτελεί τον τόπο όπου δύο μεγάλοι πολιτισμοί – ο ελληνικόςκαι ο αιγυπτιακός- συναντήθηκαν. Σε αυτό το σημείο μπορεί να βρει κάποιος ένα μείγμα κουλτούρας, όπλων και καθημερινών αντικειμένων που είναι πραγματικά συναρπαστικό» αναφέρει ο αρχαιολόγος, εξηγώντας παράλληλα πως ο ίδιος ο Ηρόδοτος γράφει πως ο Βασιλιάς Μενέλαος και η Ωραία Ελένη πέρασαν από την πόλη κατά την επιστροφή τους από τον Τρωικό Πόλεμο.
«Βρισκόμαστε σε ένα εξαιρετικά σημαντικό και μυθικό μέρος για τον ελληνικό πολιτισμό» σημειώνει χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Παρότι οι υποθαλάσσιες ανασκαφές δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί, η αρχαιολογική ομάδα έχει φέρει στο φως αρκετά σπουδαία ευρήματα.
«Στη Θώνις – Ηράκλειο ερευνούμε μια περιοχή 2 τετραγωνικών χιλιομέτρων της πόλης, που ήταν ένα μεγάλο λιμάνι και έχει σημαντικούς ναούς, τόσο αιγυπτιακούς όσο και ελληνικούς. Για παράδειγμα βρήκαμε τον θόλο, που είναι ένας τυπικός ελληνικός κυκλικός ναός, με αντικείμενα από την Ελλάδα. Και βρήκαμε ένα άγαλμα της Αφροδίτης, με επιγραφή. Βρισκόμαστε στο επίκεντρο του ελληνικού με τον αιγυπτιακό κόσμο. Αυτό που είναι πολύ σημαντικό είναι πως το σημείο όπου γίνονται αυτή την περίοδο ανασκαφές εξαφανίστηκε τον 2 π.Χ. αιώνα και τα περισσότερα από τα ευρήματά μας χρονολογούνται από τον 6ο π.Χ. αιώνα μέχρι τις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα. Και εντοπίζουμε και πολλά ευρήματα που χρονολογούνται στην κλασσική περίοδο –ελληνικά αγαλματίδια και αγάλματα από τον 4 π.Χ. αιώνα. Βρισκόμαστε σε ένα συναρπαστικό μέρος που μας επιτρέπει να εντρυφήσουμε στον ελληνικό πολιτισμό αλλά και τον αιγυπτιακό πολιτισμό».
Και ποιο είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει ο αρχαιολόγος;
«Η πόλη Θώνις – Ηράκλειο βρίσκεται τώρα 7,5 χιλιόμετρα μακριά από τα σημερινά παράλια της Αιγύπτου, κάτι που μας δείχνει ότι σπουδαίες πόλεις με τεράστιους ναούς, ιερά και φρούρια μπορούν να εξαφανιστούν κάτω από τα νερά της Μεσογείου. Και αυτό αποτελεί ένα καλό παράδειγμα για το πόσο προσεκτικοί θα πρέπει να είμαστε με τον πλανήτη μας, διότι ό,τι χτίζει η ανθρωπότητα είναι εύθραυστο».
cnn.gr
