Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί το τέλος της Αποκριάς, σηματοδοτώντας την έναρξη της Μεγάλης Σαρακοστής, δηλαδή της νηστείας που διαρκεί 40 ημέρες, όσες και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Πρόκειται για κινητή εορτή, οποία εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα. Ειδικότερα, «πέφτει» κάθε χρόνο στο ξεκίνημα της 7ης εβδομάδας, δηλαδή 48 μέρες πριν το Ορθόδοξο Πάσχα και προφανώς πάντοτε ημέρα Δευτέρα.
Έτσι, λοιπόν, η Καθαρά Δευτέρα φέτος εορτάζεται στις 27 Φεβρουαρίου και το Πάσχα στις 16 Απριλίου. Μάλιστα, η Καθαρά Δευτέρα έχει συνδεθεί – όπως είναι φυσικό – με την κατανάλωση των λεγόμενων σαρακοστιανών (π.χ. χταπόδι, χαλβάς, ταραμοσαλάτα κλπ.). Ένα από τα έθιμα της Καθαράς Δευτέρας είναι το πέταγμα του χαρταετού, το οποίο έχει επίσης τον δικό του συμβολισμό.
Καθαρά Δευτέρα: Πώς πήρε το όνομά της;
Η ονομασία της Καθαράς Δευτέρας προέρχεται από τους Χριστιανούς, γιατί με την έναρξη της νηστείας, υποβάλλονταν σε «καθαρισμό» πνεύματος και σώματος. Ωστόσο, συνδέεται και με τη συνήθεια των νοικοκυρών, το πρωί της συγκεκριμένης ημέρας, να πλένουν με ζεστό νερό και στάχτη τα μαγειρικά τους σκεύη ως «ημέρα κάθαρσης». Εν συνεχεία, τα σκεύη έπαιρναν και πάλι τη θέση τους, παραμένοντας εκεί μέχρι τη λήξη της νηστείας. Επιπλέον, κατά την ημέρα αυτή, οι οικογένειες έκαναν εξορμήσεις στην ύπαιθρο, στρώνοντας καταγής τραπεζομάντιλο και τρώγοντας νηστίσιμα φαγητά.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στο νηστίσιμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας κατέχει η λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται με παραδοσιακό τρόπο στη χώρα μας), ταραμά και άλλα νηστίσιμα, όπως χαλβά, ελιές, ταραμά και φασολάδα χωρίς λάδι.
Από το παρελθόν, η Καθαρά Δευτέρα συνδεόταν με την ανάγκη του λαού για εσωτερική κάθαρση σε σωματικό, ενεργειακό, ψυχικό και πνευματικό επίπεδο. Οι βυζαντινοί την ονόμαζαν Απόθεση – Απόδοση και τη μέρα εκείνη τελούσαν κάποια δρώμενα.
Η προέλευση της λέξης «Κούλουμα»
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως «Κούλουμα», λέξη που χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα. Για την ετυμολογία της υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη «κόλουμνα», δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό, επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Όπως αναγράφεται στο Wikipedia, τα Κούλουμα είναι πανελλήνια εορτή με αθηναϊκή καταγωγή, ενώ σύμφωνα με κάποιους άλλους είναι βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη εορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε έναν από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ' εκείνον του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».
