Αδυνατώντας να εκδιώξει άμεσα και μαζικά τους κατοίκους της Γάζας, το Ισραήλ φαίνεται να σκοπεύει να τους εξωθήσει σε μια περίκλειστη ζώνη – αφήνοντας την πείνα και την απόγνωση να κάνουν τα υπόλοιπα.
Πριν δύο εβδομάδες, ο ακροδεξιός Ισραηλινός δημοσιογράφος Γινόν Μαγκάλ ανάρτησε το εξής μήνυμα στο Χ: «Αυτή την φορά, οι IDF (ισραηλινές αμυντικές δυνάμεις) σκοπεύουν να εκκενώσουν όλους τους κατοίκους της Γάζας στέλνοντάς τους σε νέα ανθρωπιστική ζώνη οργανωμένη για μακροπρόθεσμη παραμονή και περίκλειστη, ώστε οποιοσδήποτε εισέρχεται θα ελέγχετε πρώτα για να διασφαλιστεί πως δεν είναι τρομοκράτης. Οι IDF δεν θα επιτρέψουν σε έναν αχρείο πληθυσμό να αρνηθεί την εκκένωση αυτή την φορά. Οποιοσδήποτε μείνει έξω από την ανθρωπιστική ζώνη θα ενοχοποιείται. Αυτό το σχέδιο έχει την αμερικανική στήριξη».
Την ίδια ημέρα, ο Ισραηλινός υπουργός Αμυνας Ισραέλ Κατς με βίντεό του έκανε μια δήλωσε που υπαινισσόταν κάτι ανάλογο. «Κάτοικοι της Γάζας, αυτή είναι η τελική προειδοποίησή σας. Η επίθεση της Πολεμική Αεροπορίας κατά των τρομοκρατών της Χαμάς είναι μόνο το πρώτο βήμα. Η επόμενη φάση θα είναι πιο σκληρή και θα πληρώσετε ολόκληρο το τίμημα. Σύντομα θα ξαναρχίσει η εκκένωση του πληθυσμού από τις ζώνες των μαχών», διαμήνυσε ο Κατς συνεχίζοντας: «αν οι Ισραηλινοί όμηροι δεν απελευθερωθούν και η Χαμάς δεν ξεριζωθεί από την Γάζα, το Ισραήλ θα δράσει με πρωτόγνωρη δύναμη. Ακολουθήστε την συμβουλή του Αμερικανού προέδρου: επιστρέψτε τους ομήρους και διώξτε την Χαμάς, και θα ανοιχτούν άλλες εναλλακτικές για εσάς –περιλαμβανομένης της μετεγκατάστασής σας σε άλλες χώρες, για όσους το επιθυμούν. Η άλλη εναλλακτική είναι η πλήρης καταστροφή και αποδεκατισμός».
Οι αναλογίες ανάμεσε στις δύο δηλώσεις δεν είναι σύμπτωση. Ακόμη κι αν ο Μαγκάλ δεν έμαθε για το νέο πολεμικό σχέδιο του Ισραήλ άμεσα από τον Κατς ή τον νέο επικεφαλής του στρατού Εγιάλ Ζαμίρ, είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι το άκουσε από άλλες ανώτερες στρατιωτικές πηγές.
Ένα ακόμη δείγμα αυτής της «προαναγγελίας» ήταν η επισήμανση του δημοσιογράφου Γιοάβ Ζιτούν του ισραηλινού ειδησεογραφικού ιστότοπου Ynet σχετικά με τα σχόλια του Ταξίαρχου Ερεζ Βάινερ στο Facebook μετά την πρόσφατη απόλυσή του από το στρατό για διαρροή απόρρητων εγγράφων. «Με λυπεί το γεγονός ότι μετά από ενάμιση χρόνο «σπρώχνοντας το κάρο στην ανηφόρα», ακριβώς όταν τελικά φαίνεται ότι φτάσαμε στην τελική ευθεία και η μάχη παίρνει τη σωστή τροπή (κάτι που έπρεπε να είχε συμβεί πριν από ένα χρόνο), δεν θα είμαι στο τιμόνι».
Όπως επεσήμανε ο Ζιτούν, ο Βάινερ δεν είναι ένας απλός αξιωματικός. Πριν την απόλυσή του, έπαιξε κεντρικό ρόλο στο σχεδιασμό των επιχειρήσεων του στρατού στην Γάζα, όπου συστηματικά πίεζε για να επιβάλει την πλήρη ισραηλινή στρατιωτική κυριαρχία στην Λωρίδα. Αν ο Βάινερ, που φέρεται να έχει εμπλακεί σε διαρροές προς τον ακροδεξιό υπουργό Μπεζαλέλ Σμότριτς, λέει πως «η μάχη παίρνει τη σωστή τροπή» μπορεί κανείς να συμπεράνει τι είδους στροφή εννοεί. Κι αυτό ευθυγραμμίζεται επίσης με την προφανή επιθυμία του αρχηγού του επιτελείου Ζαμίρ, καθώς και με λεπτομέρειες ενός σχεδίου επίθεσης που φέρεται ότι διέρρευσαν στην Wall Street Journal τον περασμένο μήνα.
Από όλα αυτά προκύπτει σε ένα αρκετά σαφές συμπέρασμα: το Ισραήλ μέσα από τον συνδυασμό διαταγών εκκένωσης και εντατικών βομβαρδισμών ετοιμάζεται να οδηγήσει σε βίαιο εκτοπισμό ολόκληρο τον πληθυσμό της Γάζας σε μια περίκλειστη ίσως και περιφραγμένη περιοχή. Οποιοσδήποτε εκτός των ορίων της θα μπορεί να σκοτωθεί και τα κτήρια στον υπόλοιπο θύλακα πιθανότατα να ισοπεδώνονταν.
Λέγοντας τα πράγματα με το όνομά τους, αυτή η «ανθρωπιστική ζώνη» -όπως τόσο ευγενικά την όρισε ο Μαγκάλ- στην οποία ο στρατός σκοπεύει να στοιβάξει 2 εκατομμύρια κατοίκους της Γάζας, μπορεί να συνοψιστεί σε δύο μόνο λέξεις: στρατόπεδο συγκέντρωσης. Δεν είναι υπερβολή, είναι απλά ο πιο ακριβής ορισμός που μας επιτρέπει να καταλάβουμε τι αντιμετωπίζουμε.
Η αρχή του όλα ή τίποτα
Παραδόξως, το σχέδιο δημιουργίας στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Γάζα μπορεί να αντανακλά το γεγονός ότι οι Ισραηλινοί ηγέτες συνειδητοποιούν πως η πολυδιαφημισμένη «οικειοθελής αποχώρηση» του πληθυσμού δεν είναι ρεαλιστική υπό τις παρούσες συνθήκες - τόσο επειδή πολύ λίγοι κάτοικοί της θα ήταν πρόθυμοι να φύγουν, ακόμη και υπό συνεχή βομβαρδισμό, όσο και γιατί καμία χώρα δεν θα δεχόταν μια τόσο μαζική εισροή Παλαιστινίων προσφύγων.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντοτάν Χαλεβί, ερευνητής της Γάζας και συν-συγγραφέας του βιβλίου Γάζα: τόπος και εικόνα στον ισραηλινό χώρο, η έννοια της «οικειοθελούς αποχώρησης» βασίζεται στην αρχή του όλα ή τίποτα. «Σκεφθείτε αυτό το υποθετικό σενάριο», μου είπε πρόσφατα ο Χαλεβί. «Ρωτήστε τον Οφερ Γουίντερ (τον στρατηγό που, τη στιγμή της συζήτησής μας, προαλειφόταν να αναλάβει την ηγεσία της Διεύθυνσης Οικειοθελούς Αποχώρησης του υπουργείου Αμυνας), αν η εκκένωση του 30%, του 40% ή ακόμη και του 50% των κατοίκων της Γάζας θα θεωρείτο επιτυχία; Θα ενδιέφερε πράγματι το Ισραήλ αν η Γάζα θα είχε 1,5 εκατομμύρια Παλαιστίνιους αντί για 2,2; Θα διευκόλυνε αυτό τις φαντασιώσεις προσάρτησης του Μπεζαλέλ Σμότριτς και των συμμάχων του; Η απάντηση είναι σχεδόν βέβαια όχι».
Το βιβλίο του Χαλεβί περιλαμβάνει δοκίμιο του Ομρι Σαφέρ Ραβίβ που αποκαλύπτει σχέδια του Ισραήλ να «ενθαρρύνει» την παλαιστινιακή μετανάστευση από τη Γάζα ήδη μετά τον πόλεμο του 1967. Ο τίτλος του δοκιμίου «Θα ήθελα να ελπίζω ότι θα φύγουν», αποτελεί δάνειο μιας ρήσης τότε πρωθυπουργού Λεβί Εσκόλ. Δημοσιευμένο τον Ιανουάριο του 2023 - δύο ολόκληρα χρόνια πριν ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοινώσει το σχέδιό του για τη «Ριβιέρα της Γάζας» - αντικατοπτρίζει πόσο βαθιά έχει ριζώσει στην ισραηλινή στρατηγική σκέψη η ιδέα της μεταφοράς του πληθυσμού της Γάζας.
Το άρθρο αποκαλύπτει τη διττή προσέγγιση του Ισραήλ για να μειώσει τον αριθμό των Παλαιστινίων στη Γάζα: πρώτα, να τους ενθαρρύνει να μετακινηθούν στη Δυτική Όχθη και από εκεί στην Ιορδανία. Κι έπειτα η αναζήτηση χωρών στη Νότια Αμερική που θα ήταν πρόθυμες να απορροφήσουν Παλαιστίνιους πρόσφυγες. Ενώ η πρώτη στρατηγική είχε κάποια επιτυχία, η δεύτερη απέτυχε εντελώς.
Σύμφωνα με τον Σαφέρ Ραβίβ, το σχέδιο κατέληξε μπούμερανγκ για το Ισραήλ. Παρότι δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι έφυγαν από την Γάζα για την Ιορδανία μετά που το Ισραήλ σκόπιμα επιδείνωσε το βιοτικό επίπεδο στον θύλακα, οι περισσότεροι παρέμειναν. Αλλά το πιο σημαντικό, οι επιδεινούμενες συνθήκες προκάλεσαν ταραχές και ως αποτέλεσμα, ένοπλη αντίσταση.
Συνειδητοποιώντας αυτό, το Ισραήλ αποφάσισε στις αρχές του 1969 να χαλαρώσει την οικονομική κατάσταση στη Λωρίδα επιτρέποντας στους κατοίκους της Γάζας να εργαστούν στο Ισραήλ, αμβλύνοντας έτσι την πίεση για μετανάστευση. Επιπλέον, η Ιορδανία άρχισε να κλείνει τα σύνορά της, επιβραδύνοντας περαιτέρω την παλαιστινιακή φυγή από τη Λωρίδα. Κατά ειρωνικό τρόπο, μερικοί από τους κατοίκους της Γάζας που πήγαν στην Ιορδανία ως μέρος του σχεδίου εκτοπισμού του Ισραήλ συμμετείχαν αργότερα στη Μάχη του Καραμέ τον Μάρτιο του 1968 - την πρώτη άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ του Ισραήλ και της τότε αναδυόμενης Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης-, η οποία πάγωσε ακόμη περισσότερο τον ενθουσιασμό του Ισραήλ να ενθαρρύνει την μετανάστευση από τη Γάζα.
Τελικά, το ισραηλινό κατεστημένο σε θέματα ασφάλειας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν προτιμότερο να περιοριστούν οι Παλαιστίνιοι στη Γάζα, όπου θα μπορούσαν να παρακολουθούνται και να ελέγχονται, παρά να τους διασπείρουν σε όλη την περιοχή. Σύμφωνα με τον Χαλεβί, αυτή η αντίληψη καθοδήγησε την ισραηλινή πολιτική έναντι της Γάζας μέχρι τον Οκτώβριο του 2023 και εξηγεί γιατί το Ισραήλ δεν επιδίωξε να αναγκάσει τους κατοίκους να φύγουν από τη Λωρίδα κατά τη διάρκεια του 17ετούς αποκλεισμού της. Πράγματι, μέχρι την έναρξη του πολέμου, η έξοδος από τη Γάζα ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία, διαθέσιμη μόνο σε Παλαιστίνιους με πλούτο και διασυνδέσεις που μπορούσαν να φτάσουν στις ξένες πρεσβείες στην Ιερουσαλήμ ή το Κάιρο για να λάβουν βίζες.
Σήμερα, το σκεπτικό του Ισραήλ σχετικά με τη Γάζα έχει φαινομενικά αντιστραφεί: από τον εξωτερικό έλεγχο και τον περιορισμό στον πλήρη έλεγχο, την απέλαση και την προσάρτηση.
Στο δοκίμιό του ο Σαφέρ Ραβίβ, αφηγείται μια συνέντευξη του 2005 με τον Υποστράτηγο Σλόμο Γκάζιτ, τον αρχιτέκτονα της κατοχικής πολιτικής του Ισραήλ μετά το 1967 και πρώτο επικεφαλής του Συντονιστικού Κυβερνητικών Δραστηριοτήτων του στρατού στα Εδάφη (COGAT). Όταν ρωτήθηκε για το αρχικό σχέδιο απέλασης από την Γάζα, το οποίο ο ίδιος βοήθησε να διατυπωθεί 40 χρόνια νωρίτερα, η απάντησή του ήταν: «Όποιος μιλάει για αυτό θα πρέπει να κρεμαστεί». Είκοσι χρόνια αργότερα, με τη σημερινή δεξιά κυβέρνηση, το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι ότι όποιος δεν μιλάει για «οικειοθελή αποχώρηση» των κατοίκων της Γάζας πρέπει να κρεμαστεί.
Κι όμως, παρά την δραματική στροφή στρατηγικής, το Ισραήλ παραμένει σταθερά παγιδευμένο από τις δικές του πολιτικές. Για να είναι επαρκώς αποτελεσματική η «οικειοθελής αποχώρηση» ώστε να επιτρέψει την προσάρτηση και την επανεγκατάσταση εβραϊκών εποικισμών στην Λωρίδα, θα πίστευε κανείς πως τουλάχιστον το 70% των κατοίκων της Γάζας θα έπρεπε να εκδιωχθούν –δηλαδή περισσότερο από 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Αυτός ο στόχος είναι απόλυτα μη ρεαλιστικός δεδομένων των σημερινών πολιτικών συνθηκών, τόσο στην Γάζα όσο και στον αραβικό κόσμο.
Επιπλέον, όπως επισημαίνει ο Χαλεβί, ακόμη και η συζήτηση μιας τέτοιας πρότασης θα μπορούσε να ανοίξει ξανά το ζήτημα της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός και εκτός Γάζας. Εν τέλει, εάν η αποχώρηση είναι «οικειοθελής», το Ισραήλ θεωρητικά θα έπρεπε να εγγυηθεί ότι όσοι φύγουν μπορούν επίσης να επιστρέψουν. Σε άρθρο στον ισραηλινό ειδησεογραφικό ιστότοπο Mako την περασμένη εβδομάδα, που περιγράφει πιλοτικό πρόγραμμα όπου 100 κάτοικοι της Γάζας πρόκειται να εγκαταλείψουν τον θύλακα για οικοδομικές εργασίες στην Ινδονησία, αναφέρθηκε ρητά ότι «σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όποιος φεύγει από τη Γάζα για δουλειά πρέπει να επιτρέπεται να επιστρέψει».
Είτε οι Σμότριτς, Κατς και Ζαμίρ έχουν διαβάσει είτε όχι τα άρθρα του Χαλεβί και του Σαφέρ Ραβίβ, μάλλον καταλαβαίνουν ότι η «οικειοθελής αποχώρηση» δεν είναι ένα άμεσα εκτελέσιμο σχέδιο. Αν πιστεύουν αληθινά ότι η λύση στο «πρόβλημα της Γάζας» - ή στο παλαιστινιακό ζήτημα συνολικά - είναι να μην μείνουν Παλαιστίνιοι στη Γάζα, τότε σίγουρα δεν θα είναι εφικτό διαμιάς.
Με άλλα λόγια, η ιδέα μοιάζει να είναι: πρώτα να μαντρώσουν τον πληθυσμό σε έναν ή περισσότερους κλειστούς θύλακες κι έπειτα να αφήσουν την πείνα, την απόγνωση και την απελπισία να κάνουν τα υπόλοιπα. Όσοι είναι έγκλειστοι εκεί θα δουν ότι η Γάζα έχει καταστραφεί ολοσχερώς, ότι τα σπίτια τους έχουν ισοπεδωθεί και ότι δεν έχουν ούτε παρόν ούτε μέλλον στη Λωρίδα. Είναι τότε, σύμφωνα με το ισραηλινό σκεπτικό, που οι ίδιοι οι Παλαιστίνιοι θα αρχίσουν να πιέζουν για να μεταναστεύσουν αναγκάζοντας τις αραβικές χώρες να τους δεχτούν.
Εμπόδια για την εκδίωξη
Μένει να φανεί εάν ο στρατός - ή ακόμα και η κυβέρνηση - είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν ως το τέλος του ένα τέτοιο σχέδιο. Σχεδόν σίγουρα θα οδηγούσε στον θάνατο όλων των ομήρων, κάτι που θα μπορούσε να έχει μεγάλες πολιτικές επιπτώσεις. Επιπλέον, θα συναντούσε την σθεναρή αντίσταση της Χαμάς, η οποία δεν έχει χάσει την στρατιωτική της ικανότητα και θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλες απώλειες στον στρατό, όπως έκανε στη βόρεια Γάζα μέχρι τις τελευταίες ημέρες πριν από την κατάπαυση του πυρός.
Άλλα εμπόδια σε ένα τέτοιο σχέδιο περιλαμβάνουν την εξάντληση των εφέδρων του ισραηλινού στρατού, με αυξανόμενες ανησυχίες τόσο για τη «σιωπηλή» όσο και για τη δημόσια άρνηση να υπηρετήσουν. Οι πολιτικές αναταράξεις που προκαλούνται από τις επιθετικές προσπάθειες της κυβέρνησης να αποδυναμώσει το δικαστικό σώμα εντείνουν το φαινόμενο. Και σε αυτό αντιτίθενται επίσης σθεναρά (τουλάχιστον προς το παρόν) τόσο η Αίγυπτο όσο και η Ιορδανία, των οποίων οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να φτάσουν στο σημείο να αναστείλουν ή να ακυρώσουν τις ειρηνευτικές συμφωνίες τους με το Ισραήλ. Τέλος, υπάρχει η απρόβλεπτη φύση του Ντόναλντ Τραμπ, που τη μια μέρα απειλεί να «ανοίξει τις πύλες της κόλασης» στη Χαμάς και την επόμενη στέλνει απεσταλμένους για να διαπραγματευτούν απευθείας με την ομάδα, αποκαλώντας τους «αρκετά ωραίοι τύποι».
Προς το παρόν, ο ισραηλινός στρατός συνεχίζει να σφυροκοπά τη Γάζα με αεροπορικές επιδρομές και να καταλαμβάνει περισσότερα εδάφη γύρω από την περίμετρο της Λωρίδας. Ο δηλωμένος στόχος του Ισραήλ στην ανανεωμένη του επίθεση είναι να πιέσει τη Χαμάς να επεκτείνει την πρώτη φάση της συμφωνίας, που σημαίνει την απελευθέρωση των ομήρων χωρίς να δεσμευτεί για τον τερματισμό του πολέμου. Η Χαμάς, έχοντας επίγνωση των στρατηγικών περιορισμών του Ισραήλ, αρνείται να υποχωρήσει από τη θέση της: οποιαδήποτε συμφωνία για τους ομήρους πρέπει να συνδέεται με τον τερματισμό του πολέμου. Εν τω μεταξύ, ο Ζαμίρ, ο οποίος ίσως φοβάται ειλικρινά ότι δεν θα του απομείνει στρατός για να κατακτήσει τη Γάζα, παραμένει έκδηλα σιωπηλός, αποφεύγοντας ουσιαστικές δηλώσεις σχετικά με τις προθέσεις του στρατού.
Ωστόσο, η συνδυασμένη πίεση για μια συμφωνία -από τη μία από τον πληθυσμό της Γάζας, που απαιτεί να τελειώσει αυτός ο εφιάλτης και στρέφεται κατά της Χαμάς και από την άλλη από την ισραηλινή κοινωνία που έχει εξαντληθεί από τον πόλεμο και θέλει τους ομήρους πίσω-, μπορεί να μην οδηγήσει σε νέα κατάπαυση του πυρός. Προ ημερών, ο ισραηλινός στρατός διέταξε όλους τους κατοίκους της Ράφα να μεταφερθούν στην λεγόμενη «ανθρωπιστική ζώνη» στο Αλ-Μαουάσι. Στα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, αυτό παρουσιάστηκε ως μέρος της εκστρατείας πίεσης της Χαμάς να συμφωνήσει να απελευθερώσει τους εναπομείναντες ομήρους, αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το πρώτο βήμα προς την δημιουργία ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης.
Ίσως κυβέρνηση και στρατός πιστεύουν ότι μια «οικειοθελής αποχώρηση» του πληθυσμού της Γάζας θα διαγράψει τα εγκλήματα του Ισραήλ - ότι μόλις οι Παλαιστίνιοι βρουν ένα καλύτερο μέλλον αλλού, οι ενέργειες του παρελθόντος θα ξεχαστούν. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι ενώ η αναγκαστική μεταφορά σε μια τέτοια κλίμακα δεν είναι πρακτικά εφικτή, οι μέθοδοι που μπορεί να χρησιμοποιήσει το Ισραήλ για να την εφαρμόσει θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ακόμη σοβαρότερα εγκλήματα - στρατόπεδα συγκέντρωσης, συστηματική καταστροφή ολόκληρου του θύλακα και πιθανώς ακόμη και πλήρη εξόντωση.
Οι δημοσιογράφοι αλλάζουν το αφήγημα
To +972 Mag (www.972mg.com) είναι ένας ενημερωτικός ιστότοπος που -όπως και το Local Call στα εβραϊκά- εκδίδεται από ομάδα Ισραηλινών και Παλαιστίνιων ερευνητών δημοσιογράφων, οι οποίοι από το πεδίο και μέσα σε απίστευτα αντίξοες συνθήκες προσπαθούν να αλλάξουν το κυρίαρχο αφήγημα στο ζήτημα Ισραήλ - Παλαιστίνη. Ενα ανεξάρτητο συνεργατικό εγχείρημα – που στηρίζεται κυρίως στις συνεισφορές των αναγνωστών και εδώ και 14 χρόνια θέτει στο επίκεντρο της ενημέρωσης «τον αυξανόμενο ρατσισμό και μιλιταρισμό της ισραηλινής κοινωνίας, την παγιωμένη κατοχή και απαρτχάιντ και την κανονικοποίηση της πολιορκίας της Γάζας». Μια πολυβραβευμένη πρωτοβουλία, που γίνεται ακόμη πιο καίρια τώρα που, όπως γράφουν, «η πιο ακροδεξιά κυβέρνηση στην ιστορία του Ισραήλ βαθαίνει την αστυνόμευση της όποιας διαφωνίας, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση τον πόλεμο για να σωπάσουν Παλαιστίνιοι πολίτες και αριστεροί Εβραίοι που αντιτίθενται στις πολιτικές της».
Mέρον Ραποπόρτ, +972 Magazine και Local Call (1)
