Οι πολίτες απορρίπτουν το αφήγημα της ατομικής ευθύνης που καλλιεργείται από την κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Ιδιαίτερα αποκαλυπτική, για το πώς βλέπουν οι πολίτες το πρόβλημα της φτώχειας στην Ελλάδα, είναι σχετική δημοσκοπική έρευνα που διεξάγαγε η Prorata (δείγμα 800 ατόμων, ηλικίας 17 ετών και άνω, χρονικό διάστημα 9-11 Οκτωβρίου του 2024).
Από τα πλέον σημαντικά ευρήματα είναι ότι ένα πολύ υψηλό ποσοστό ερωτώμενων (το 82%) θεωρεί πως το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα φταίει για τη φτώχεια. Πολύ μικρότερο είναι το ποσοστό (15%) όσων πιστεύουν πως οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν κάνουν αρκετά για να διορθώσουν την κατάστασή τους.
Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Δημουλά, καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, «αυτό το εύρημα για εμένα είναι εντυπωσιακό», προσθέτοντας ότι «δεν το περίμενα να σας πω την αλήθεια να είναι τόσο μεγάλο το ποσοστό των ανθρώπων που αποδίδουν τα βασικά αίτια της φτώχειας στο σύστημα και όχι τόσο στο δόγμα της "ατομικής ευθύνης"».
Όπως εξηγεί, αυτό το «δόγμα της ατομικής ευθύνης», ότι δηλαδή φταίνε οι άνθρωποι με τη συμπεριφορά τους ή τις ελλείψεις τους που δεν διαθέτουν δεξιότητες, ικανότητες και δεν προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες, είναι κάτι που προβάλλεται τα τελευταία 30 χρόνια με πολύ συστηματικό τρόπο και από τις πολιτικές ηγεσίες, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των άλλων αναπτυγμένων κρατών. «Πολλά προγράμματα προστασίας από τη φτώχεια έχουν στηθεί πάνω σε αυτή τη λογική» σημειώνει ο κ. Δημουλάς, προσθέτοντας ότι «πολιτικά και ιδεολογικά τα ΜΜΕ έχουν προβάλει πάρα πολύ αυτή την άποψή».
Σημειώνεται ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει επενδύσει πολύ στο αφήγημα της ατομικής ευθύνης σε μια σειρά σημαντικών θεμάτων που κλήθηκε να διαχειριστεί: από την πανδημία μέχρι την ακρίβεια.
Δεδομένης δηλαδή της «προβολής» αυτού το δόγματος θα περίμενε κανείς να επηρεαστούν οι αντιλήψεις το κόσμου προς αυτή την κατεύθυνση. Το εύρημα όμως της Prorata δείχνει ότι «αν σε κάποιο βαθμό πριν μερικά χρόνια θα μπορούσε να είναι πιο ισχυρή η παραπάνω άποψη τώρα πλέον είναι εντελώς αδύνατη και η έμφαση δίνεται στο οικονομικό σύστημα», επισημαίνει ο καθηγητής.
Παράγοντες κοινωνικού αποκλεισμού
Παράλληλα, το συντριπτικό ποσοστό των ερωτηθέντων (71%) απαντά ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός οφείλεται κυρίως σε αυξημένες δαπάνες, ακρίβεια, ανεργία, δηλαδή την οικονομική ανέχεια. Ακολουθεί, αμέσως μετά με διαφορά η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας και υποστήριξης από το κράτος (39%).
Σύμφωνα με τον κ. Δημουλά, «....βλέπουμε ότι ο πρώτος βασικός παράγοντας είναι η οικονομική ανέχεια και η στέρηση που υπερέχει συντριπτικά από όλους τους άλλους λόγους και ο δεύτερος παράγοντας που δείχνει τις ελλείψεις και τις ανεπάρκειες του κοινωνικού κράτους που παρεμβαίνει μέσω αναδιανομής». Προσθέτει ότι και επιστημονικά αυτό είναι σωστό καθώς «το κράτος πρόνοιας έρχεται μέσω της αναδιανομής να απαλύνει τις συνέπειες της φτώχειας, δεν τις αντιμετωπίζει στη βάση τους, ούτε λύνει το πρόβλημα, έχει αποδειχτεί ιστορικά αυτό».
Αυτό που λύνει το πρόβλημα, όπως αναφέρει, είναι η πρόσβαση σε πόρους και σε απασχόληση άμεσα μέσα από το παραγωγικό σύστημα την εργασία και την οικονομική δραστηριότητα. «Το κοινωνικό κράτος απορροφούσε 45% με 48% των δημοσίων δαπανών και όλο το κράτος αντιστοιχούσε περίπου στο μισό ΑΕΠ κρατικής δαπάνης. Σήμερα, όμως, που οι δημόσιες δαπάνες ως μέρος του ΑΕΠ, είναι κάτω του 30% εδώ και αρκετά χρόνια», λέει ο κ. Δημουλάς «αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δυνατότητες με αυτές τις αναλογίες είναι πολύ λιγότερες».
Η ένταξη στην Ευρωζώνη που διχάζει...
Μπορεί οι 4 στους 10 να θεωρούν ότι εκτός Ευρωζώνης, περισσότεροι πολίτες θα ήταν αντιμέτωποι με τη φτώχεια, ωστόσο, περίπου το ίδιο ποσοστό (37%) πιστεύουν ότι η κατάσταση θα ήταν καλύτερη. Την ίδια στιγμή, ένα σημαντικό 18% εκτιμά ότι η κατάσταση θα ήταν περίπου ίδια.
«Μου κάνει εντύπωση ότι είναι μοιρασμένα τα ποσοστά αυτών που θεωρούν ότι θα ήταν μεγαλύτερο ή μικρότερο το ποσοστό των φτωχών» παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Δημουλάς. «Το 40% με το 37% είναι περίπου το ίδιο, που δείχνει ότι υπάρχει μια σύγχυση ως προς τι θα μπορούσε να γίνει για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Δεν βλέπουν μια λύση που θα είχε πολιτικό χαρακτήρα με την έννοια να εφαρμόσει πολιτικές για την αντιμετώπιση του».
Έτσι ο καθηγητής εντοπίζει ότι ο κόσμος παραμένει «ευρωσκεπτικιτικός», ενώ πριν την κρίση ήταν το αντίθετο, «οι Έλληνες ανήκαν στην πιο αισιόδοξη εθνική ομάδα, ως προς τις προοπτικές που έχουν στην Ευρωζώνη και έχουμε μια αντιστροφή μετά την κρίση σε αυτό το ζήτημα».
Αντιμετώπιση όσων ζητούν βοήθεια
Σύμφωνα με την έρευνα, το 45% των ερωτηθέντών έχει προσφέρει χρήματα, φαγητό ή ρουχισμό σε άτομο που επαιτεί, με μικρότερη ή μεγαλύτερη συχνότητα. Ένα 14% βοηθάει με εναλλακτικούς τρόπους, προσφέροντας βοήθεια σε φορείς. Ωστόσο, υπάρχει και ένα 22% που δεν έχει προσφέρει τον οβολόν του ποτέ.
Ένα 52% έχει προσφέρει βοήθεια σε κάποιο πρόγραμμα για τη στήριξη ατόμων σε ανάγκη, ενώ ένα 30% απαντάει πως δεν το έχει κάνει, αν και θα το ήθελε. Επίσης, πάνω από τους μισούς Έλληνες έχουν προσφέρει σε πρόγραμμα ή εκστρατεία για στήριξη ατόμων.
Τέλος, ο 1 στους 5 ερωτηθέντες θεωρεί ότι μια κυβέρνηση με κορμό τη ΝΔ (21%) θα μπορούσε να μειώσει τη φτώχεια, ενώ έρχεται δεύτερο το ΠΑΣΟΚ (13%) και τρίτη μια κυβέρνηση ευρύτατης συνεργασίας (10%). Ωστόσο η πλειοψηφία (26%) δεν θεωρεί ικανή καμία πιθανή κυβέρνηση με κορμό τα κόμματα που παρουσιάστηκαν (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Ελληνική Λύση και ΚΚΕ) ότι μπορεί να μειώσει τη φτώχεια.
