Ρυπαίνουν και προκαλούν τεράστια προβλήματα στη μάχη κατά της κλιματική κρίσης. Για να έχουμε μια εικόνα του μεγέθους του προβλήματος: Μέχρι να τελειώσετε την ανάγνωση αυτή της πρότασης θα έχουν χρησιμοποιηθεί 117.000 πλαστικά μπουκάλια. Για την παραγωγή πλαστικών αναλώνεται το 8% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και προβλέπεται να αυξηθεί στο 20% μέχρι το 2050. Το πλαστικό σχετίζεται με 4.000 χημικές ουσίες επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία και την οικολογική ισορροπία. Για να αποσυντεθεί, δε, πρέπει να περάσουν 450 χρόνια. Αύριο, στην Οτάβα του Καναδά, συνεδριάζει η Διακυβερνητική Επιτροπή επί του θέματος, στόχος να επιτευχθεί φέτος μια παγκόσμια συμφωνία για να σταματήσει η ρύπανση με πλαστικά έως το 2040.
Η απάντηση βρίσκεται υπόγεια
Το ταξίδι ξεκινά βαθιά κάτω από την επιφάνεια της γης: πάνω από το 99 τοις εκατό του πλαστικού προέρχεται από ορυκτά καύσιμα.
Το αργό πετρέλαιο και το φυσικό αέριο εξορύσσονται με μεθόδους όπως η εξόρυξη, η γεώτρηση ή η υδραυλική ρωγμή.
Διάγραμμα πίτας που δείχνει ότι το 4,8% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου χρησιμοποιείται για πλαστικά. Το ποσό αυτό αναμένεται να αυξηθεί 5 φορές έως το 2050.
Περίπου το 4 έως 8% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου χρησιμοποιείται για την κατασκευή πλαστικών, ποσοστό που αναμένεται να ανέλθει στο 20 τοις εκατό μέχρι το 2050.
Αυτές οι τάσεις ανάπτυξης έρχονται σε αντίθεση με τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C.
Η περιβαλλοντική δικαιοσύνη είναι ιδιαίτερα σημαντική και σε αυτό το σενάριο, επειδή οι μονάδες ορυκτών καυσίμων τείνουν να βρίσκονται σε κοινότητες χαμηλού εισοδήματος, επιβαρύνοντας άδικα τους κατοίκους που συχνά δεν διαθέτουν τα μέσα για να προστατεύσουν την ευημερία τους.
Φύση διπλής ακμής
Το επόμενο βήμα είναι οι πρώτες ύλες να υποστούν μια σειρά από περίπλοκες και ενεργοβόρες χημικές αντιδράσεις και διεργασίες, με αποτέλεσμα τελικά τον σχηματισμό πλαστικής ρητίνης. Το αποτέλεσμα: μικρά πλαστικά σφαιρίδια για την κατασκευή ενός μπουκαλιού.
Για την πλειονότητα των πλαστικών φιαλών παγκοσμίως, η ρητίνη που χρησιμοποιείται είναι τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο, που συχνά αναφέρεται ως «PET». Τα μπουκάλια που κατασκευάζονται με αυτό το υλικό είναι εύκολα ανακυκλώσιμα, αλλά η πρόκληση έγκειται στη διατήρηση της ποιότητάς του καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας ανακύκλωσης, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε υποβάθμιση και τελικά δημιουργία απορριμμάτων. Τα καπάκια μπουκαλιών, συχνά κατασκευασμένα από πολυολεφίνες, παρουσιάζουν εξαιρετικές ιδιότητες ανακύκλωσης. Ωστόσο, η ανακυκλωσιμότητα τους είναι συχνά χαμηλή λόγω των πρόσθετων, όπως οι χρωστικές. Ωστόσο, η επιλογή να μην ανακυκλωθούν τα μπουκάλια PET μπορεί να οδηγήσει σε μια εκπληκτική περίοδο αποσύνθεσης περίπου 450 ετών στο περιβάλλον – αλλά θα το εμβαθύνουμε αργότερα.
Καθώς οι ιδιότητες της πρώτης ύλης εξευγενίζονται για τη δημιουργία ενός χρησιμοποιήσιμου προϊόντος, εκθέτει παραδόξως τόσο την ανθρώπινη υγεία όσο και τον πλανήτη σε σκληρές συνθήκες, υπογραμμίζοντας την εγγενή φύση διπλής όψης της παραγωγής μικρών πλαστικών σφαιριδίων.
Για παράδειγμα, αυτό το στάδιο της διαδικασίας, που διεξάγεται σε εγκαταστάσεις που συχνά ανήκουν σε θυγατρικές διεθνών εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, απαιτεί σημαντική ποσότητα ενέργειας.
Είναι επίσης πολύ ρυπογόνο: περίπου το 90% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με τα πλαστικά προέρχονται από την εξόρυξη και την επεξεργασία πρώτων υλών, οι οποίες απελευθερώνουν επιβλαβείς εκπομπές αέρα και μπορεί να οδηγήσουν σε κινδύνους για την υγεία, όπως αναπαραγωγικές και αναπτυξιακές διαταραχές ή καρκίνο.
Και πρόσφατα, μια ομάδα επιστημόνων ανακάλυψε περισσότερες από 16.000 χημικές ουσίες που σχετίζονται με τα πλαστικά – τουλάχιστον το ένα τέταρτο των οποίων πιστεύεται ότι είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη ευημερία και την οικολογική ακεραιότητα.
Ένα τρομακτικό φορτίο
Τα μικρά πλαστικά pellets αποστέλλονται σε εταιρείες που χειρίζονται την κατασκευή προϊόντων.
Οι μέθοδοι ναυτιλίας δεν είναι φιλικές προς το περιβάλλον, συχνά βασίζονται σε φορτηγά πλοία, γεγονός που σε συνδυασμό με τη συχνή ανάγκη κάλυψης μεγάλων αποστάσεων, αυξάνει την περιβαλλοντική πίεση μέσω υψηλότερων εκπομπών άνθρακα.
Αυτό το μέρος της διαδικασίας είναι επίσης ευαίσθητο επειδή τα μικρο- και τα νανοπλαστικά μπαίνουν στο παιχνίδι.
Η απουσία αποδείξεων δεν είναι απόδειξη απουσίας
Τα μικροπλαστικά είναι μικροσκοπικά σωματίδια μεγέθους από 5 χιλιοστά έως 1 μικρόμετρο. Τα νανοπλαστικά είναι σωματίδια με μέγεθος μικρότερο από 1 μικρόμετρο. Δημιουργούνται όταν διασπώνται μεγαλύτερα πλαστικά ή από την απελευθέρωση μικροσκοπικών πλαστικών. Αυτό μπορεί να συμβεί και σε προηγούμενα στάδια, αλλά συμβαίνει κυρίως κατά τη μεταφορά, όπου είναι πολύ πιθανές οι διαρροές, ο κακός χειρισμός ή οι διαρροές.
Πού καταλήγουν αυτά τα σωματίδια;
Απλά παντού. Βρίσκουν το δρόμο τους στον αέρα, το νερό, το έδαφος και όχι μόνο. Ο ωκεανός φέρει το κύριο βάρος. Και από τη στιγμή που αυτά τα μικροσκοπικά σωματίδια βρίσκονται στο περιβάλλον, δεν διασπώνται φυσικά και δεν μπορούν να αφαιρεθούν. Οι επιστήμονες έχουν βρει σωματίδια πλαστικού στα στομάχια των ψαριών, στους πλακούντες των εγκύων γυναικών και ακόμη και κοντά στην κορυφή του Έβερεστ και της Ανταρκτικής. Άλλοι έχουν υπολογίσει ότι, κατά μέσο όρο, ένα άτομο μπορεί να φάει 5 γραμμάρια μικροπλαστικών σε μια εβδομάδα – περίπου όσο το βάρος μιας πιστωτικής κάρτας.
Ένα μπουκάλι που δεν έχει ανοίξει
Παρά την ευρεία κατανομή τους και τους πιθανούς κινδύνους, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη ολοκληρωμένων μελετών για την πλήρη κατανόηση των μακροπρόθεσμων συνεπειών της έκθεσης αυτών των μικροσκοπικών σωματιδίων στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη ότι περιέχουν επίσης χημικές ουσίες και πρόσθετα που προστέθηκαν στο άλλα στάδια του κύκλου ζωής τους. Αυτό το κενό στη γνώση υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για περαιτέρω έρευνα και ρυθμιστική δράση για τον μετριασμό της πιθανής βλάβης.
Κατασκευάζοντας σε δευτερόλεπτα ένα προϊόν με διάρκεια ζωής 450 ετών
Σε αυτή τη συγκυρία, τα μικρά πλαστικά σφαιρίδια υφίστανται μια μεταμόρφωση και εμφανίζονται ως τα συμβατικά πλαστικά μπουκάλια PET.
Τα μπουκάλια σχηματίζονται συνήθως με φύσημα ή έγχυση των μικρών πλαστικών σφαιριδίων σε καλούπι, διαμορφώνοντάς τα με υψηλή θερμότητα και πίεση. Η παραγωγή μιας φιάλης PET συνήθως διαρκεί από ένα κλάσμα του δευτερολέπτου έως λίγα δευτερόλεπτα.
Σε όλο τον κόσμο, οι εταιρείες έχουν την ικανότητα να παράγουν 20.000 φιάλες PET κάθε δευτερόλεπτο. Αυτό σημαίνει ότι από τότε που ξεκινήσατε να διαβάζετε αυτήν την ιστορία, έχουν ήδη παραχθεί και καταναλωθεί περίπου τρία εκατομμύρια μπουκάλια. Ωστόσο, χωρίς παρέμβαση, θα παραμείνουν για περίπου 450 χρόνια.
Μια κρίσιμη πτυχή της διαδικασίας παραγωγής είναι επίσης η συνεχιζόμενη επιδότηση ορυκτών καυσίμων από πολλές χώρες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερο κόστος παραγωγής για διάφορα πλαστικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των φιαλών PET, το οποίο με τη σειρά του ανταποκρίνεται στη ζήτηση σε έναν αυτοδιαιωνιζόμενο κύκλο και, κατά συνέπεια, ενθαρρύνει μια μελλοντική εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα.
Διανομή, κατανάλωση, απόρριψη
Το μπουκάλι PET είναι έτοιμο να γεμίσει, να σφραγιστεί και να διανεμηθεί σε εσάς. Είναι στα χέρια σας. Πίνεις μια γουλιά. Εάν τελειώσετε ένα λίτρο εμφιαλωμένο νερό, είναι πιθανό να καταπιείτε περίπου 240.000 πλαστικά θραύσματα.
Μετά τη χρήση, ένα μπουκάλι PET μπορεί να καταλήξει να πεταχτεί, να καεί ανοιχτά ή να το διαχειριστεί μέσω της διάθεσης απορριμμάτων.
Εάν το πλαστικό πεταχτεί, μολύνει τοπία, υδάτινες οδούς και οικοσυστήματα, επηρεάζοντας τα υδρόβια και τα χερσαία ζώα που συχνά το μπερδεύουν με τροφή, εισάγοντας πλαστικά στην τροφική αλυσίδα. Όταν αποτεφρώνεται, απελευθερώνει επιβλαβείς ρύπους, συμπεριλαμβανομένου του μεθανίου, που μπορεί να έχει σημαντικότερο αντίκτυπο στην κλιματική αλλαγή από το CO2 σε μικρότερες περιόδους. Και ακόμη και όταν αντιμετωπίζεται με τον πιο βιώσιμο τρόπο, μόνο το 9% περίπου όλων των πλαστικών απορριμμάτων υπολογίζεται ότι ανακυκλώνεται. Συγκεκριμένα, μόλις το 13 τοις εκατό των φιαλών, που είναι το πιο συχνά ανακυκλωμένο πλαστικό μιας χρήσης, είναι κατασκευασμένο από ανακυκλωμένο υλικό PET.
Γυρίζοντας το μπουκάλι ανάποδα
Είτε μειώνουμε τη χρήση πλαστικών μιας χρήσης, υποστηρίζουμε συστήματα επαναχρησιμοποίησης και επαναπλήρωσης είτε χρησιμοποιώντας προϊόντα που παράγονται από πιο οικολογικές εναλλακτικές, μπορούμε να μειώσουμε το πραγματικό κόστος της παραγωγής πλαστικών. Μια πρόσφατη έκθεση τόνισε ότι ο κόσμος μπορεί να μειώσει τη ρύπανση από πλαστικό κατά 80% έως το 2040.
Ακολουθούν μερικοί τρόποι για να γίνει αυτό δυνατό:
Μεταρρύθμιση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων για στροφή προς καθαρότερη και πιο βιώσιμη ενέργεια
Αντιμετώπιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται κατά τη μεταφορά πλαστικών μέσω πλοίων ή άλλων μεθόδων.
Προώθηση πρακτικών κυκλικής οικονομίας για μείωση της ρύπανσης από πλαστικό και ενθάρρυνση προσεγγίσεων μηδενικών αποβλήτων για μείωση, επαναχρησιμοποίηση, επανασχεδιασμό και ανακύκλωση.
Επένδυση στην καινοτομία για τη σχεδίαση πλαστικών απορριμμάτων και την κλιμάκωση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών και μοντέλων.
Ενδυνάμωση των άτυπων εργαζομένων στα απορρίμματα να βελτιώσουν τα μέσα διαβίωσής τους, να προωθήσουν την κοινωνική ένταξη και να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα των συστημάτων διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων.
Η επικείμενη σύνοδος της Διακυβερνητικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων (INC-4), που έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί από τις 23 έως τις 29 Απριλίου 2024 στην Οτάβα του Καναδά, έχει καθοριστική σημασία από αυτή την άποψη. Ιδρύθηκε από τη Συνέλευση του ΟΗΕ για το Περιβάλλον, το INC χρησιμεύει ως πλατφόρμα διαπραγματεύσεων που στοχεύει στην επίτευξη μιας παγκόσμιας συμφωνίας για την πλαστική ρύπανση έως το τέλος του 2024.
Νέα έρευνα αποκαλύπτει τι πρέπει να κάνουμε για τη ρύπανση των ωκεανών με πλαστικά
Και είναι πολλά και δύσκολα
Διαρκώς βλέπουν το φως της δημοσιότητας νέες αναφορές σχετικά με την ρύπανση των ωκεανών από πλαστικά, με μερικούς επιστήμονες να προβλέπουν πως το 2050 η θάλασσα θα περιέχει περισσότερα πλαστικά από ψάρια. Κάθε χρόνο καταλήγουν στη θάλασσα 11 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών, ενώ μέχρι το 2040 αυτός ο όγκος θα τριπλασιαστεί. Εν τω μεταξύ, τα μέτρα που λαμβάνονται από κυβερνήσεις και εταιρίες υπόσχονται τη μείωση της ρύπανσης πλαστικού στο θαλάσσιο περιβάλλον μόλις κατά 7%.
Μία νέα έρευνα των Ηνωμένων Εθνών την οποία χρηματοδότησαν οι G20, αποκαλύπτει όλα όσα μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε αυτό το σενάριο και να πλησιάσουμε τους στόχους του Osaka Blue Ocean Vision το οποίο θέλει να σταματήσει τη ρύπανση των πλαστικών στις θάλασσες μέχρι το 2050.
Για να το πετύχουμε αυτό, απαιτείται μία παγκόσμια αλλαγή στην οικονομία των πλαστικών, με τη βιομηχανία να κάνει μετάβαση από ένα “γραμμικό και γεμάτο απορρίμματα σύστημα” σε ένα κυκλικό και ανανεώσιμο, μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες. Για αυτό χρειάζονται άμεσες και αποφασιστικές δράσεις οι οποίες θα μειώσουν τη ρύπανση κατά 82% έως το 2040 χρησιμοποιώντας γνωστές τεχνολογίες και πρακτικές. Κάτι τέτοιο, απαιτεί από όλα τα κράτη να δράσουν ως ένα, κάτι το οποίο έχει αποδειχθεί πως είναι σχεδόν αδύνατον.
Είναι καιρός να σταματήσουμε τις απομονωμένες αλλαγές όπου έχεις διάφορες χώρες να κάνουν διαφορετικά πράγματα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται θετικά, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία βαρύτητα. Οι προθέσεις είναι καλές, αλλά δεν αναγνωρίζει πως το να αλλάξεις ένα κομμάτι του συστήματος μόνο, δεν αλλάζει μαγικά και όλα τα υπόλοιπα. – Steve Fletcher, Πανεπιστήμιο του Portsmouth
Η ανακύκλωση δεν αρκεί, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι θα πρέπει να είναι συνδεδεμένοι με υπηρεσίες συλλογής απορριμμάτων καθημερινά για να λειτουργήσει η στρατηγική.
Η χρήση των πλαστικών πρέπει να μειωθεί ή να αποφευχθεί τελείως μέσω σκόπιμων αλλαγών στο σχεδιασμό των προϊόντων.
Η δημιουργία συσκευασιών είναι μία βιομηχανία που εκτιμάται στα $80-120 δισεκατομμύρια το χρόνο, ωστόσο το 95% αυτών των χρημάτων χάνεται ως πλαστικά απορρίμματα. Οι αλλαγές στο σχεδιασμό θα βοηθήσουν τις εταιρίες να εξοικονομήσουν χρήματα, πέρα από τα προφανή οφέλη για το περιβάλλον.
Οι αλλαγές που απαιτούνται δε σταματούν εκεί, καθώς χρειάζονται και προσπάθειες καθαρισμού των ωκεανών. Κάτι τέτοιο όμως έχει πολλές προκλήσεις, απαιτεί ανεπτυγμένη τεχνολογία και κοστίζει πολλά χρήματα. Έτσι, η πρόληψη περισσότερων απορριμμάτων από το να καταλήξουν στις θάλασσες πρέπει να είναι η νούμερο ένα προτεραιότητα.
Αλέξανδρος Καρατζάς
