Όταν το ΚΚΕ εκμεταλλεύεται πολιτικά τους κορυφαίους μουσικοσυνθέτες
«Προσυπογράφω την όλη θεώρηση για την επιχειρούμενη πολιτική εκμετάλλευση/καπηλεία (της μνήμης & κυρίως του καλλιτεχνικού-πολιτιστικού έργου) του σπουδαίου μουσικοσυνθέτη και μαχητικού διανοούμενου της Αριστεράς»
Οι συναυλίες in memoriam Θάνου Μικρούτσικου και προς τιμήν του Σταύρου Ξαρχάκου, ο (μεταθανάτιος) σφετερισμός του Μίκη Θεοδωράκη στην ολότητά του και η… κομματική απόχη για μουσική «συστράτευση» και του Μάνου Χατζιδάκι
Διαβάζοντας το ενδιαφέρον (& θαρραλέο) πόνημα του Νίκου Παπαδογιάννη στο «ΚΟΥΤΙ της ΠΑΝΔΩΡΑΣ»/4.2.2025 με τον δηλωτικό τίτλο «Η μνήμη Μικρούτσικου και η οσμή της καπηλείας» για τη συναυλία του ΚΚΕ στη μνήμη του Θάνου Μικρούτσικου, που διοργανώθηκε από το Τιμημένο «Ενα είν’ το Κόμμα» στο ΣΕΦ (Κυριακή 2 Φλεβάρη 2025), προσυπογράφω την όλη θεώρηση για την επιχειρούμενη πολιτική εκμετάλλευση/καπηλεία (της μνήμης & κυρίως του καλλιτεχνικού-πολιτιστικού έργου) του σπουδαίου μουσικοσυνθέτη και μαχητικού διανοούμενου της Αριστεράς.
Πέρα από το διόλου δευτερεύον ζήτημα που αναδεικνύει ο Ν. Π. ως προς το οικονομικό σκέλος (με προσκλήσεις, εισιτήρια, κλπ.), νομίζω ότι αυτό που ταιριάζει γάντι στο… ΠΙΣΣΑ & ΠΟΥΠΟΥΛΑ, είναι ο πολιτικοϊδεολογικός οπορτουνισμός της (παρούσης) ηγεσίας του ΚΚΕ και στα ζητήματα του πολιτισμού και των μεγάλων δημιουργών/καλλιτεχνών. Τους οποίους σπεύδει να αξιοποιήσει/εκμεταλλευτεί, πατώντας εν προκειμένω στην (ευνοϊκή για το κόμμα) πολιτική συγκυρία των θερμών σχέσεων μαζί τους πριν από την εκδημία τους. Εξηγούμαι:
Ακόμη ηχεί παράταιρα – μην πω ιλαροτραγικά – στ’ αφτιά μου, εκείνο το «Ακριβέ μας σύντροφε Θάνο», με το οποίο άρχισε τον επικήδειο που εκφώνησε ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας, στην πολιτική κηδεία του Θ. Μικρούτσικου (30.12.2019). Βεβαίως, δικαίωμά τους (του Κουτσούμπα και της λοιπής ηγεσίας του ΚΚΕ) να σφετερίζονται πολιτικά το έργο και την προσωπικότητα του σπουδαίου μουσικοσυνθέτη, πόσω μάλλον όταν ο ίδιος τους έδωσε αυτή τη δυνατότητα, καθώς πολλά χρόνια μετά τη διαγραφή του από το ΚΚΕ (1984) επαναπροσέγγισε πολιτικά το «Ενα είν’ το Κόμμα», δηλώνοντας πλέον «εγώ είμαι οριστικά μαζί με το ΚΚΕ»/εξού και τιμητικά υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας στις βουλευτικές εκλογές του Ιουλίου 2019.
Τίθεται όμως το ερώτημα: Αλήθεια, πόσο «ακριβός σύντροφος» θα ήταν ο Θ. Μ. για τον Δ. Κουτσούμπα και το κονκλάβιο του «Περισσού», αν πέθαινε σε μια χρονική περίοδο, όπως:
* Όταν ήταν πολιτικά κοντά στο μαοϊκό ΕΚΚΕ, κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια.
* Όταν είχε «προσχωρήσει» στο ΠΑΣΟΚ ως υπουργός Πολιτισμού (1993-96) μετά τον θάνατο της Μελίνας Μερκούρη, ενώ κατά το λεγόμενο «βρώμικο ’89» ο σφόδρα αντιδεξιός & αντιμητσοτακικός Θ. Μ. είχε σταθεί στο πλευρό του Ανδρέα Παπανδρέου, όταν αυτός βρέθηκε στο στόχαστρο του ΚΚΕ (κι όχι μόνο) για το σκάνδαλο Κοσκωτά.
* Όταν στήριζε τον Αλέξη Τσίπρα και την (ξεπουλημένη για το ΚΚΕ) κυβερνώσα Αριστερά, όντας στην… εμπροσθοφυλακή της μεγάλης λαοσύναξης στο Σύνταγμα υπέρ του «ΟΧΙ» στο περιλάλητο δημοψήφισμα τον Ιούλιο 2015 (σημειωτέον, η επίσημη γραμμή του ΚΚΕ ήταν «αποχή»), ενώ και κατά την πορεία εκλογικής ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ (2012-15) σε τηλεοπτικές του παρουσίες ο Θ. Μ. μιλούσε θετικά για τον ταλαντούχο/χαρισματικό νεαρό αρχηγό της «άλλης Αριστεράς» και μετέπειτα πρωθυπουργό Αλ. Τσίπρα.
Πόσο «ακριβός σύντροφος», λοιπόν, θα ήταν για την ηγεσία του ΚΚΕ ο Θ. Μικρούτσικος, αν ο θάνατός του είχε επέλθει πριν από την «επανένταξή» του στο «Κόμμα» και δη κατά τις προαναφερθείσες πολιτικές συγκυρίες που ο μουσικοσυνθέτης «συμπορεύτηκε» με ΕΚΚΕ, Ανδρέα-ΠΑΣΟΚ, Τσίπρα-ΣΥΡΙΖΑ; Λέτε τότε να εκφωνούσε επικήδειο ο Δ. Κουτσούμπας και να είχαν αφιερώματα ο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» και ο «902»; Ας μη γελιόμαστε… Ούτε στην κηδεία του δεν θα πήγαινε αντιπροσωπεία της ηγεσίας του ΚΚΕ, ενώ «Ρ» & «902» μπορεί να μην έγραφαν ούτε μονόστηλο ή στην καλύτερη να τον… στόλιζαν ως «οπορτουνιστή», «αποστάτη», κ.ο.κ.
Όπως συνέβη π.χ. με τον Γρηγόρη Φαράκο. Μια εμβληματική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος, ο οποίος μάλιστα διατέλεσε και Γενικός Γραμματέας του Κόμματος. Που όταν πέθανε (Μάρτιος 2007), η ηγεσία του «Περισσού» επέδειξε… περισσή πώρωση και μικροψυχία, προκαλώντας αλγεινή εντύπωση, όταν κατ’ εντολήν ο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ» αναφέρθηκε με ένα κατάπτιστο μονόστηλο 5-6 αράδων στον θάνατο τού (και πρώην Διευθυντή του) Γρ. Φαράκου! Κι αυτό, απλά και μόνο για να… ασελγήσουν, μιλώντας για τον «οπορτουνιστή» και τον «αποστάτη» που «πρόδωσε» την επανάσταση και το κομμουνιστικό κίνημα, καθώς όπως έγραψαν «στα τελευταία χρόνια της ζωής του εργάστηκε για τη διάλυση του ΚΚΕ»!..
Ο «Άξιος Εστί» Μίκης μετά τον «γενιτσαρισμό»
Πάμε παρακάτω. «Ίδια γεύση» – από πλευράς ηγεσίας του ΚΚΕ – και όσον αφορά την εκδημία (Σεπτέμβριος 2021) του μέγιστου/παγκόσμιας εμβέλειας μουσικοσυνθέτη, διανοητή και αγωνιστή της μαχόμενης Αριστεράς Μίκη Θεοδωράκη. Πάλι, εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που παρείχε ο ίδιος ο Μίκης ζητώντας με προσωπική επιστολή προς τον Δ. Κουτσούμπα «ν’ αφήσω αυτόν τον κόσμο σαν κομμουνιστής», ο «Περισσός»… χοροστάτησε στην κηδεία του. Με τον Γεν. Γραμματέα του ΚΚΕ να εκφωνεί επικήδειο-δοξαστικό για το «Άξιος Εστί» ο Μίκης, όχι μόνο ως προς το αθάνατο καλλιτεχνικό του έργο, αλλά και ως αγωνιστής/πολεμιστής (βασικά «κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ») στις διάφορες φάσεις της εποποιίας του λαού μας, κλπ., κλπ.
Και τίθεται πάλι το (ίδιο) ερώτημα: Αλήθεια, πόσο επικό-δοξαστικό επικήδειο για τον Μέγα Μίκη θα είχε εκφωνήσει ο Δ. Κουτσούμπας, αν ο Πολιτιστικός Παρθενώνας της σύγχρονης Ελλάδας πέθαινε σε κάποια άλλη (πολιτική) συγκυρία όσον αφορά τις σχέσεις του Μ. Θ. με το ΚΚΕ και την ηγεσία του;
* Τι θα έλεγε και τι θα έπραττε η ηγεσία του «Περισσού» in memoriam Μίκη, αν αυτός πέθαινε π.χ. σε μια εποχή/συγκυρία όπως εκείνη που διετέλεσε (1990-92) υπουργός Επικρατείας στην κυβέρνηση του Κώστα Μητσοτάκη;
* ‘Η, το ακόμη χειρότερο για το ΚΚΕ, σε μια εποχή όπως εκείνη της άγριας διελκυστίνδας του Μ. Θ. με ΚΝΕ/ΚΚΕ, το 1976; Τότε που, ενόψει συναυλίας του Μίκη με το «Αξιον Εστί» στο Καυταντζόγλειο στάδιο της Θεσσαλονίκης, βρέθηκαν καμένα όλα τα ξύλινα ταμεία που πουλούσαν εισιτήρια και γράφτηκε με τεράστια κόκκινα γράμματα σε όλη την πρόσοψη του γηπέδου «Θάνατος στον Θεοδωράκη»! Τότε που, ο Μίκης κατήγγειλε ότι είδε ο ίδιος κνίτες να μοιράζουν φέιγ βολάν με άσχημους χαρακτηρισμούς γι αυτόν και να τα πετούν οργισμένοι στο τζάμι του αυτοκινήτου του. Τότε που, αφού ΚΝΕ/ΚΚΕ και τα έντυπά τους δεν βγήκαν επισήμως να μιλήσουν για προβοκάτσια αποκηρύσσοντας τις εν λόγω ενέργειες, ο Μίκης με δηλώσεις & συνεντεύξεις του χαρακτήρισε του κνίτες «γενίτσαρους» καταγγέλλοντας συλλήβδην το κουκουέδικο στρατόπεδο για «τακτική γενιτσαρισμού»!
Παρεμπιπτόντως, να υπενθυμιστούν εδώ δύο ακόμη από τις πολλές μεταπολιτευτικές «βεντέτες» του Μίκη με την (εκάστοτε) ηγεσία του ΚΚΕ, που δείχνουν ότι στην πολυκύμαντη αυτή σχέση συχνά (και εκατέρωθεν) έβγαιναν τα μαχαίρια…
* Το 1974 ο Μ. Θ. είχε έρθει σε προστριβή (και) με το ΚΚΕ καθώς δεν εξελέγη βουλευτής στη Β’ Πειραιώς στις 17 Νοέμβρη, όντας υποψήφιος εκεί με την Ενωμένη Αριστερά. Ήταν τότε που με γραμμή σταυροδοσίας από το ΚΚΕ «μονοκούκι Γόντικας» ο Γραμματέας της ΚΝΕ Δημήτρης Γόντικας (με 12.619 σταυρούς) πήρε τη μοναδική έδρα της ΕΑ, αφού και το ΚΚΕ εσ. είχε πριμοδοτήσει τον Κώστα Φιλίνη (7.862 σταυροί) με αποτέλεσμα ο Μίκης να μείνει τρίτος (6.345 σταυροί). Και βγήκαν φόρα παρτίδα ή στα μουλωχτά κάποιοι φαν του Μίκη λέγοντας και γράφοντας το γνωστό (προσβλητικό για τον Γόντικα) «Ανθ’ ημών Γουλιμής»…
* Θρυλείται ότι σε κάποια φάση – μάλλον το 1978 με την πρωτοβουλία του Μ. Θ. για τη δημιουργία της ΚΕΑ (Κίνηση Ενότητας Αριστεράς) με πυρήνα το ΚΚΕ, στην οποία συμμετείχε και ο Θάνος Μικρούτσικος – ο «Ψηλός» είχε εκφράσει ανοιχτά τη δυσαρέσκειά του για το γεγονός ότι αντί του ίδιου ήταν μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ και υπεύθυνη για τον τομέα του Πολιτισμού η Ρούλα Κουκούλου. Κάτι δηλαδή σαν εκείνο το «Ανθ’ ημών Γουλιμής»… Κι εδώ που τα λέμε (όσο κι αν ακούγεται εγωιστικό), δεν είχε κι άδικο ο Μέγας Μίκης.
Υμνώντας το έργο και το προφίλ του Ξαρχάκου
Έντονη συζήτηση είχε ανοίξει και με την πρωτοβουλία του ΚΚΕ να διοργανώσει στο ΣΕΦ (Σάββατο 14 Γενάρη 2023) μεγάλη συναυλία-αφιέρωμα στο τεράστιο μουσικό έργο του σπουδαίου & πολυσύνθετου δημιουργού – εκ των κορυφαίων – Σταύρου Ξαρχάκου. Αριστερό, πόσω μάλλον κομμουνιστή, τον Ξαρχάκο δεν τον λες… Γιατί να το κρύψωμεν άλλωστε (που έλεγε κι ο Κώστας Μητσοτάκης), αφού ο Ξαρχάκος διετέλεσε με τη ΝΔ βουλευτής Α’ Αθηνών (1989-90) και ευρωβουλευτής (2000-04). Συνεπώς, το ΚΚΕ δεν τον τίμησε ως κομματικά/πολιτικά «δικό του»… Όπως θα μπορούσε να ειπωθεί για τον σπουδαίο λαϊκό τραγουδιστή Δημήτρη Μητροπάνο, που δήλωνε εσαεί πιστός στο κόμμα – «Ενα είν’ το Κόμμα». Εν αντιθέσει π.χ. με το διαχρονικό κουκουέδικο απεταξάμην τον Διονύση Σαββόπουλο, καθώς ο πρωτομάστορας των τραγουδοποιών ασέλγησε άδοντας «και το κόμμα με τραβάει απ’ το μανίκι» [τίτλος «Η θανάσιμη μοναξιά του Αλέξη Ασλάνη» στο άλμπουμ «Δέκα χρόνια κομμάτια»/1975], ενώ το τερμάτισε διατυμπανίζοντας «δεν είμαι Πασόκα, δεν είμαι ούτε ΚΚΕ» [τίτλος «Το χειμώνα ετούτο» στο άλμπουμ «Τραπεζάκια έξω»/1983]…
Ωστόσο, όπως παρουσιάστηκε το έργο του Ξαρχάκου, μέσα από τη μακροσκελή ομιλία του Δ. Κουτσούμπα σ’ εκείνη την όντως μοναδική & ανεπανάληπτη συναυλία, ήταν έκδηλη η προσπάθεια πολιτικής εκμετάλλευσής του. Συγκεκριμένα, πέρα από τις πολλές & εύστοχες αναφορές στο αμιγώς μουσικό/μελοποιητικό σκέλος των εξαίσιων συνθέσεων του Ξαρχάκου [σσ. προφανώς με την επιμέλεια του πολιτιστικού επιτροπάτου της ΚΕ του ΚΚΕ], η ομιλία Κουτσούμπα εστίαζε και στην κοινωνικοπολιτική διάσταση/ανάλυση των μηνυμάτων που εκπέμπουν οι δημιουργίες του κορυφαίου μουσικοσυνθέτη. Επ’ αυτού, είναι χαρακτηριστικό το πώς συνόψιζε το σχετικό ρεπορτάζ του σάιτ «902»: «Ο Δ. Κουτσούμπας αναφέρθηκε στο σπουδαίο έργο του δημιουργού, που όπως σημείωσε ”μιλάει τόσο βαθιά στη λαϊκή ψυχή, γιατί στη δημιουργία του βρίσκει απόλυτη έκφραση ο καημός της φτωχολογιάς, μέσα από ένα μοναδικό συνδυασμό της διάχυτης σε όλο το έργο του αγάπης και της πίκρας από τη βασανισμένη ζωή της”, γιατί ”ο καημός στον Ξαρχάκο δεν γίνεται ποτέ μεμψίμοιρος, μια κλάψα του ταπεινωμένου”, αλλά συνυπάρχει με τη λεβεντιά κι ο θάνατος ακόμα γονιμοποιεί το μέλλον μιας καλύτερης ζωής».
Ωραία όλα αυτά, αλλά ο τόνος του (όποιου) κοινωνικού περιεχομένου στο τραγούδι δίνεται από τους στίχους. Και αυτοί έχουν την υπογραφή των στιχουργών-ποιητών τους κι όχι του συνθέτη, του Ξαρχάκου εν προκειμένω όσον αφορά τις δικές του σπουδαίες/διαχρονικές δημιουργίες. Ενδεικτικά: Τα συγκλονιστικά κομμάτια από το «Ρεμπέτικο» [«Μάνα μου Ελλάς», «Καίγομαι-καίγομαι», κ.ά.] και το «Νυν και Αεί» [«Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά»] υπογράφει ο εμβληματικός Νίκος Γκάτσος. Η «Φτωχολογιά», η «Απονη ζωή» και το «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» είναι σε στίχους του εκ των κορυφαίων του είδους Λευτέρη Παπαδόπουλου. «Το μεγάλο μας τσίρκο» [«Προσκύνημα», «Φίλοι κι αδέλφια», κ.ά.] έχει τη στιχουργική υπογραφή του μεγάλου θεατρικού συγγραφέα Ιάκωβου Καμπανέλλη. Μπορεί, λοιπόν, η πράγματι εξαίσια μουσική (επ)ένδυση των εν λόγω στίχων, που φέρει την απαράμιλλη καλλιτεχνική σφραγίδα του Ξαρχάκου, να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο ν’ αγαπιούνται και να τραγουδιούνται διαχρονικά από τον πολύ κόσμο, όμως τα λόγια αυτών των θαυμάσιων ασμάτων ανήκουν στους δημιουργούς στιχουργούς τους.
Παρεμπιπτόντως, το εν λόγω φάουλ διαπράττουν και διάφοροι αδαείς που θέλουν τάχα να αποδώσουν επαναστατικά εύσημα στον μέγιστο (και επαναστάτη με τον τρόπο & τον λόγο του) Μάνο Χατζιδάκι, αποδίδοντάς του ολοκληρωτικά τη δημιουργία του αριστουργηματικού «Κεμάλ». Ενός προφητικού τραγουδιού που, πέρα από τις άλλες αλληγορικές προσεγγίσεις του, αποτελεί κι ένα τρόπον τινά «πολιτικό μανιφέστο» με επαναστατική διάσταση, όπως αυτή διατυπώνεται ιδιαίτερα στην αποστροφή «νικημένο μου ξεφτέρι δεν αλλάζουν οι καιροί, με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί». Μόνο που τους ελληνικούς στίχους στον «Κεμάλ» έγραψε – και μάλιστα εκ των υστέρων, πάνω στη μουσική του Μ. Χατζιδάκι – ο Ν. Γκάτσος.
Επανερχόμενος στη συναυλία του ΚΚΕ για τον (και από τον) Ξαρχάκο, ορθώς υπογραμμίστηκε από τον Δ. Κουτσούμπα και η πρωτοποριακή-μαχητική παρουσία του συνθέτη & μαέστρου (μαζί με τους ομοτέχνους του Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, κ.ά.) στην εκστρατεία για την κατάργηση της λογοκρισίας στο πνευματικό έργο των δημιουργών.
Ασφαλώς, κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με το «Ξαρχάκου εγκώμιον» ότι «με την τέχνη, το ήθος και τη στάση σου, μας μαθαίνεις να μην ανεχόμαστε την ασκήμια, να αγαπάμε το καλό και να αποκηρύσσουμε το κακό σε κάθε του μορφή, αισθητική, ηθική, κοινωνική». Το επίμαχο είναι αν η συναυλία διοργανώθηκε μόνον τιμής ένεκεν για το εν λόγω προφίλ του σπουδαίου δημιουργού. Και επ’ αυτού την απάντηση έδωσε ο ίδιος ο Δ. Κουτσούμπας, όταν, απευθυνόμενος στον Ξαρχάκο, τόνισε: «Η τέχνη σου, που ημερεύει την ψυχή και εξυψώνει τον άνθρωπο, συναντιέται με τον δικό μας αγώνα για έναν ανώτερο πολιτισμό, όπου “ο άνθρωπος θα πάψει για τον άνθρωπο να είναι λύκος”».
«Πολιτιστικός συνοδοιπόρος», λοιπόν, για το ΚΚΕ ο Ξαρχάκος, που από την πλευρά του ανταπέδωσε λέγοντας ότι «το Κάπα Κάπα Εψιλον ξεπέρασε τον χαρακτηρισμό της προόδου και μπήκε στη σφαίρα της υπέρβασης. Μια υπέρβαση που χρειάζεται κότσια για να την κάνεις. Και το μόνο κόμμα που έχει κότσια όχι μόνο να την κάνει, αλλά και να την υλοποιήσει είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας».
Τούτων λεχθέντων, και με τον κίνδυνο κάποιοι να μου προσάψουν αντιΚΚΕ προκατάληψη, θα αποτολμούσα την εκτίμηση ότι: Ε, αφού από τα άλλα κομματικά στρατόπεδα «δεν έχουν τα κότσια να κάνουν την υπέρβαση», έσπευσε η ηγεσία του ΚΚΕ που… είδε φως και μπήκε. Και προφανώς, από την πλευρά της, πολύ καλά έπραξε… Είτε αποδεχθούμε είτε όχι, αυτά που τόνισε στην κατακλείδα της ομιλίας του ο Δ. Κουτσούμπας: «Το ΚΚΕ δεν αντιμετωπίζει την τέχνη, τον πολιτισμό, ως διακοσμητικό στοιχείο της πολιτικής δράσης του. Παλεύουμε καθημερινά να συνειδητοποιηθεί από όλους και όλες βαθύτερα ότι η σπουδαιότερη λειτουργία της τέχνης, γενικότερα του πολιτισμού, είναι να συμβάλει στη διεύρυνση του μορφωτικού ορίζοντα, στην πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, την ικανότητα όλων να κατανοούν και να επιδρούν στην κοινωνική πραγματικότητα. Να συμβάλουμε με την πρωτοπόρα δράση μας να ανέβει το πολιτιστικό μορφωτικό επίπεδο, να ανέβει ο αγώνας όλων».
Στην… απόχη του «Περισσού» και ο Μάνος Χατζιδάκις
Και πάμε στο άλλο μυθικό «Μ» του νεοελληνικού (μουσικού κι όχι μόνον) πολιτισμού, τον Μέγα Μάνο Χατζιδάκι, που δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την… πολιτική απόχη του ΚΚΕ. Προφανώς, η ηγεσία του «Περισσού» δεν θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί ολιστικά – όπως εν πολλοίς με τον Μίκη Θεοδωράκη –, το μεγαλειώδες μουσικό έργο και την εμβληματική προσωπικότητα του πολιτισμικού κολοσσού Μ. Χατζιδάκι. Ομως, επειδή ποτέ δεν είν’ αργά, στα τέλη του 2024 «ήρθε ο καιρός ήρθε ο καιρός» για τη (μετά θάνατον) «συστράτευση» και του Μ. Χ. στον… «αγώνα του ΚΚΕ για έναν ανώτερο πολιτισμό». Συγκεκριμένα, «η ΚΕ του ΚΚΕ, συνεχίζοντας τον κύκλο των Επιστημονικών Συνεδρίων για την ανάδειξη του έργου μεγάλων στρατευμένων δημιουργών», διοργάνωσε 21 & 22 Δεκέμβρη 2024 το 6ο Επιστημονικό Συνέδριό της, με θέμα «Η λογοτεχνία στα χρόνια της θύελλας – Για τη συνάντηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας με το έπος της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ (1940 – 1950)». Ενταγμένη σ’ αυτό το πλαίσιο έγινε (Σάββατο 14 Δεκέμβρη 2024) στην Αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό, συναυλία με τίτλο «Ο Μάνος Χατζιδάκις και τα χρόνια της θύελλας (1940 – 1950)». [σσ. Αλήθεια, οποία ύβρις – με την αρχαιοελληνική έννοια – να εντάσσεις τον Μ. Χ. στους «στρατευμένους δημιουργούς»].
Με μότο «Κι όταν χτυπάει ο κεραυνός, τραγούδι εσύ να λες» (από το «Η πίκρα σήμερα» σε στίχους Ν. Γκάτσου), έγινε μια επιλογή με τραγούδια του Μ. Χατζιδάκι, που είτε έγραψε τη δεκαετία του ’40, είτε αργότερα αλλά έχουν σαφείς αναφορές στην προαναφερθείσα δεκαετία. Το πρόγραμμα περιλάμβανε θεσπέσιες μουσικές δημιουργίες όπως: «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε/Τα παιδιά κάτω στον κάμπο», «Μπολιβάρ», «Ένας ευαίσθητος ληστής», «Χελιδόνι σε κλουβί», «Πάει ο καιρός», «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Το μεθυσμένο καράβι», «Τα Λουστράκια», «Ήταν του Μάη πρόσωπο», «Σκοτεινή μητέρα», «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης», «Κεμάλ», «Χάρτινο το φεγγαράκι», «Ήρθε βοριάς ήρθε νοτιάς», «Στο Λαύριο γίνεται χορός», κ.ά. Τραγούδησαν (αλφαβητικά) οι Βασίλης Γισδάκης, Μανώλης Μητσιάς, Νατάσσα Μποφίλιου, Μαρία Φαραντούρη.
Όσον αφορά το πολιτικό προφίλ του Μάνου Χατζιδάκι, ιδού πώς αυτοπροσδιοριζόταν ο ίδιος: «Είμαι δημοκράτης αστός, ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς… Ποτέ δεν υπήρξα αντικομμουνιστής. Εγώ περιέχω και τον αριστερό, ο αριστερός όμως δεν περιέχει εμένα». Όχι, αυτό το τελευταίο περί αριστερού δεν ακούστηκε στα όσα αναφέρθηκαν για τον Μ. Χ. στην έναρξη της εκδήλωσης/συναυλίας στον Περισσό.
Στην προλογική ομιλία τονίστηκε για το αντιστασιακό του προφίλ, ότι: «Ο Μάνος Χατζιδάκις, σαν ευαίσθητος δημιουργός, δέχτηκε από νωρίς τα μηνύματα των καιρών. Εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και συμμετείχε στις μάχες του Δεκέμβρη, το 1944, από το δικό του, το μουσικό μετερίζι. Τον βρίσκουμε στο “Παλλάς”, στο Παγκράτι, να παίζει πιάνο διευθύνοντας τη χορωδία της ΕΠΟΝ στο Χριστουγεννιάτικο Ορατόριό του, με τις φωνές των χορωδών να διακόπτονται από τους ήχους των πολυβόλων. Τον συναντάμε πάλι στην υποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αθήνα να ανεβαίνει τον Ελικώνα με προορισμό τη Λαμία. Όταν επέστρεψε κανονικά πια στην Αθήνα συνεργάστηκε με το περιοδικό της ΕΠΟΝ, “Νέα Γενιά”, γράφοντας ιστοριούλες, ποιηματάκια και σπαζοκεφαλιές για τα “Αετόπουλα” που τα υπέγραφε ως Πέτρος Γρανίτης».
Από το 1946 και μετά ο Χατζιδάκις αποστασιοποιήθηκε από το ΕΑΜικό στρατόπεδο. Ποτέ όμως δεν βρέθηκε απέναντι, ούτε είπε το «απεταξάμην τον ΕΠΟΝίτη Μάνο». Μάλιστα, και στα κατοπινά δύσκολα χρόνια, συνεργάστηκε με τους Ενωμένους Καλλιτέχνες [μεταξύ άλλων οι γνωστοί αριστεροί Αιμίλιος Βεάκης, Ασπα Παπαθανασίου, Αλέκα Παΐζη, Τίτος Βανδής, Αλέξης Δαμιανός, Γιώργος Σεβαστίκογλου, κ.ά.], με τους οποίους μοιράστηκε την εμπειρία των διωγμών από τις φασιστικές συμμορίες της επαρχίας. Αλλά και δεκαετίες αργότερα, καθώς «ποτέ δεν υπήρξε αντικομμουνιστής», ο Χατζιδάκις έστειλε «πολύ ευχα-ρ-ίστως» τη δική του μαγνητοφωνημένη μουσική εκπομπή στα εγκαίνια (9 Γενάρη 1989) του πάλαι ποτέ θρυλικού ραδιοφωνικού σταθμού του ΚΚΕ «902 Αριστερά στα FM».
Για τα «χρόνια της θύελλας» πάντως, (μου) φαίνεται αδιανόητο ότι το ΚΚΕ θα υιοθετούσε αιρετικές/ρηξικέλευθες θεωρήσεις σαν αυτήν του Μ. Χατζιδάκι για τον Δεκέμβρη του ’44 (περιοδικό «Τέταρτο»/1985): «Τα Δεκεμβριανά δεν ήταν αντίδραση των κομμουνιστών (…) Ήταν η αγανάκτηση των παιδιών της γαλαρίας που βλέπαν τους συντρόφους τους και τα όνειρά τους στα φέρετρα, από σφαίρες που ‘ρίξαν δωσίλογοι και φασίστες φορώντας γαλάζιους μανδύες εθνικοφροσύνης. Και όλα αυτά τα ελληνικά αποβράσματα με την επίσημη στήριξη του νεαρού τότε κράτους είχανε έναν εχθρό: την ψυχή των παιδιών της γαλαρίας (…)
(…) Εκατομμύρια ελληνικά παιδιά που πίστεψαν στην απελευθέρωση, αλλά βρέθηκαν ευθύς αμέσως απέναντι στον ίδιο χωροφύλακα, στον ίδιο δικαστή, στα ίδια ανάλγητα πρόσωπα που αντιμετώπιζαν πριν λίγο κιόλας χρόνο, όταν ακόμα υπήρχαν Γερμανοί. Ξανάρθαν τα φαντάσματα κι άρχισαν να πλαστογραφούν την Ελληνική Ιστορία. Και τα παιδιά που πολέμησαν κι ονειρεύτηκαν γίνανε παιδιά της γαλαρίας, όσα δεν διώχτηκαν και δεν εξαφανίστηκαν στις φυλακές και στα ξερονήσια του Αιγαίου. Και θέλησαν πριν αποκλειστούν στην γαλαρία τους, να διαμαρτυρηθούν κραυγάζοντας για τελευταία φορά… Κι ύστερα να σωπάσουν».
Σημειωτέον ότι ο Μ. Χατζιδάκις (όπως και ο Στ. Ξαρχάκος) ποτέ δεν έδωσε συναυλία σε Φεστιβάλ ΚΝΕ – «ΟΔΗΓΗΤΗ». Αντιθέτως, συμμετείχε το καλοκαίρι του 1983 σε Φεστιβάλ Ρήγα Φεραίου – «Θούριου» (δηλ. του τότε ΚΚΕ εσ.), στη Νέα Σμύρνη. Μάλιστα, όπως είχε πει ο ίδιος έμεινε ιδιαίτερα ικανοποιημένος, καθώς η συναυλία του δόθηκε – όπως πάντα το απαιτούσε – μπροστά σε μια «πολιτισμένη νεολαία»! Εν αντιθέσει με τη νεοδημοκρατική ΟΝΝΕΔ, την οποία ο Χατζιδάκις – μόλις λίγες μέρες νωρίτερα –, είχε χαρακτηρίσει «νεολαία αναψυκτηρίου», φεύγοντας από τη σκηνή του αντίστοιχου Φεστιβάλ, καθώς δεν υπήρχε η απαιτούμενη ησυχία και προσήλωση. Παρεμπιπτόντως, έχει γραφτεί ότι ακούστηκε εκεί ρυθμικά το ειρωνικό «φέρτε μας τον Σαλαμπάση», που εξόργισε αφάνταστα τον Μ. Χατζιδάκι, ο οποίος τους τα έψαλλε από μικροφώνου κι αποχώρησε!..
ΥΓ 1: Καλά κάνει το ΚΚΕ και μπράβο του, που διοργανώνει – και μάλιστα άρτια & μαζικά, καθώς μιλάμε για προσέλευση/συμμετοχή 15.000-18.000 ανθρώπων – τις εν λόγω συναυλίες-αφιερώματα στους μεγάλους μουσικοσυνθέτες. Μόνο που η ηγεσία του πρέπει να γνωρίζει – και ασφαλώς το ξέρει – ότι ο κόσμος που γεμίζει το ΣΕΦ δεν πάει απλώς και μόνον (ή έστω πρωταρχικά) ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα και στον «αγώνα του ΚΚΕ για έναν ανώτερο πολιτισμό». Αλλωστε, δεν σπεύδουν μόνο τα μέλη & οι φίλοι/ψηφοφόροι του κόμματος, αλλά κι άλλοι ανέντακτοι αριστεροί, συριζαίοι, πασόκοι, ακόμη και κεντροδεξιούληδες. Ούτε όλος αυτός ο κόσμος δημιουργεί sold out στις εν λόγω συναυλίες για να τιμήσει γενικώς τους μεγάλους συνθέτες και το έργο τους. Πολλοί, ίσως και η πλειονότητα, πάνε για ν’ ακούσουν/απολαύσουν τα μεγάλα τραγούδια των κορυφαίων δημιουργών και μάλιστα από κορυφαίους ερμηνευτές, όπως αυτοί/ες που συμμετείχαν στις συναυλίες προς τιμήν του Σταύρου Ξαρχάκου [αλφαβητικά: Δήμητρα Γαλάνη, Μανώλης Μητσιάς, Νατάσσα Μποφίλιου, Γιώργος Νταλάρας, Μίλτος Πασχαλίδης, Ηρώ Σαΐα] και εις μνήμην του Θάνου Μικρούτσικου [Ρίτα Αντωνοπούλου, Χρήστος Θηβαίος, Κώστας Θωμαΐδης, Γιάννης Κότσιρας, Γιώργος Μεράντζας, Νατάσσα Μποφίλιου, Μαρία Παπαγεωργίου, Μίλτος Πασχαλίδης].
Και από αυτή την άποψη, λοιπόν, είναι πέρα για πέρα – καραμπινάτα, θα έλεγα – άτοπο, να επιχειρείται (μικρο)κομματικός σφετερισμός στα όρια της πολιτικής καπηλείας του έργου και της προσωπικότητας των δημιουργών (ή της μνήμης των εκλιπόντων εξ αυτών). Εντάξει, δικαίωμά τους στο ΚΚΕ να ευλογούν τα γένια τους, γράφοντας (σσ. στην ιστοσελίδα «902.gr») ότι: «Φυσικά το ΚΚΕ δεν έχει ανάγκη από τα δώρα των μάγων. Μας χαρίζει δώρα ακριβά τιμώντας τα ιερά σύμβολα της μουσικής: Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Σταύρος Ξαρχάκος, Θάνος Μικρούτσικος, κ.ά.». Όμως και η υπερβολή έχει τα όριά της, όταν το… τερματίζουν με βαρύγδουπα θέσφατα του τύπου: «Το πρόσωπο του πολιτισμού στα χέρια του ΚΚΕ αποκτά μέγεθος και άλλη διάσταση» [όπως γράφτηκε στην ιστοσελίδα «902.gr» για τη συναυλία «Ο Μάνος Χατζιδάκις και τα χρόνια της θύελλας (1940 – 1950)»].
ΥΓ 2: Υπάρχει στο YouTube ένα βίντεο – αφιερωμένο εξαιρετικά στην ηγεσία του ΚΚΕ – που αποτελεί εκκωφαντική παραφωνία στην… πολιτική μελωδία του «Περισσού» για την αμφίδρομη σχέση της λαϊκής ψυχής (και του κόμματος βεβαίως-βεβαίως) με τους κορυφαίους μουσικοσυνθέτες. Στο εν λόγω βίντεο, λοιπόν, συνυπάρχουν επί σκηνής οι τρεις τιτάνες της (νεο)ελληνικής μουσικής: ο Μίκης Θεοδωράκης όρθιος να τραγουδά με το δικό του μοναδικά ιδιαίτερο στυλ, ο Μάνος Χατζιδάκις να… ζωγραφίζει στο πιάνο και ο Σταύρος Ξαρχάκος να πάλλεται ολόκληρος διευθύνοντας την ορχήστρα. Μόνο που όλο αυτό το μουσικό (και πολιτικό) ντοκουμέντο δεν προέρχεται από κάποια παλλαϊκή ή κουκουέδικη συναυλία. Πρόκειται για την προεκλογική συγκέντρωση-συναυλία της ΝΔ στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας (3.11.1989), με τον Κώστα Μητσοτάκη ν’ απολαμβάνει (με το γνωστό σαρδόνιο μειδίαμα) την υποστήριξη των τριών κολοσσών της μουσικής στην (επ)ερχόμενη θατσερικής κοπής πρωθυπουργία του. Ε, τι να κάνουμε, έχουν και οι μεγάλοι καλλιτέχνες τις μικρές/μικροπολιτικές στιγμές τους, οι οποίες όμως δεν μπορούν να υπερβούν το μεγαλείο και τα παλλαϊκά μηνύματα του έργου τους ως ζωντανής πολιτιστικής κληρονομιάς, που μιλά στον νου και την καρδιά των ανθρώπων όλων των κοινωνικών στρωμάτων και δη των απλών «λαϊκών ψυχών».
ΡΜ
Ρωμανός Μελωδός
