Στον αγώνα κατά των λοιμωδών νοσημάτων τα εμβόλια είναι μεγάλος σύμμαχος για την ανθρωπότητα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), ο εμβολιασμός αποτελεί μία από τις πιο επιτυχημένες, αλλά και οικονομικά επωφελείς, παρεμβάσεις δημόσιας υγείας, καθώς προλαμβάνει έως και 3 εκατομμύρια θανάτους ετησίως σε ανθρώπους όλων των ηλικιών και προφυλάσσει ακόμα περισσότερους ανθρώπους από νοσήματα ή αναπηρία.
Δίχως εμβόλια, η παγκόσμια εκρίζωση της ευλογιάς, η εξάλειψη της πολιομυελίτιδας από πολλές περιοχές του κόσμου, η σημαντική μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας από διφθερίτιδα, τέτανο και κοκκύτη, θα ήταν αδύνατες. Είναι οι στρατηγικές συστηματικού εμβολιασμού, ιδίως σε χώρες του αναπτυγμένου κόσμου, που έχουν καταφέρει να θέσουν υπό έλεγχο αρκετά λοιμώδη νοσήματα.
Παρόλα αυτά, στον αναπτυγμένο κόσμο τα εμβόλια υπο-χρησιμοποιούνται, εν μέρει λόγω υποτίμησης της σοβαρότητας των προλαμβανόμενων με εμβολιασμό νοσημάτων, υποτίμησης του οφέλους που προσφέρουν τα εμβόλια και επιφυλάξεων σχετικά με τις παρενέργειες των εμβολίων. Όσοι έχουν βιώσει τις τρομακτικές αναπηρίες και τους θανάτους από την ευλογιά και την πολιομυελίτιδα, συχνά αντιμετώπιζαν τα εμβόλια έναντι αυτών των νοσημάτων ως θαύμα.
Ωστόσο, χάρη στα προγράμματα εμβολιασμού ένα μεγάλο μέρος του σημερινού πληθυσμού δεν έχει βιώσει ποτέ τις καταστροφικές συνέπειες αυτών και άλλων προλαμβανόμενων με εμβολιασμό νοσημάτων. Όταν δεν υφίσταται πλέον ο επικείμενος φόβος μετάδοσης μιας νόσου, το κοινό ίσως ξεχνά τους περιορισμούς της θεραπείας και αντιμετωπίζει με απάθεια την πρόληψη.
Επανεμφάνιση επιδημιών
Δεν πρέπει επίσης να ξεχνούμε ότι παρόλο που προλαμβανόμενες με εμβολιασμό ασθένειες είναι πλέον σπάνιες σε πολλές χώρες, οι μολυσματικοί παράγοντες που τις προκαλούν συνεχίζουν να κυκλοφορούν σε κάποια μέρη του κόσμου. Σε έναν ιδιαίτερα παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αυτοί οι παράγοντες μπορούν να διασχίσουν τα γεωγραφικά σύνορα και να προσβάλλουν μη ανοσοποιημένους/ευπαθείς πληθυσμούς.
Επίσης, ενώ η καλύτερη υγιεινή και το καθαρό νερό βοηθούν στην προστασία των ανθρώπων από τα λοιμώδη νοσήματα, πολλές λοιμώξεις μπορούν να εξαπλωθούν ανεξαρτήτως των μέτρων υγιεινής που τηρούμε. Αν δε διατηρήσουμε βέλτιστα επίπεδα ανοσοποίησης ή τη λεγόμενη «ανοσία αγέλης» ή «ανοσία κοινότητας» (αναφέρεται στο φαινόμενο κατά το οποίο όταν ένα κρίσιμο ποσοστό μιας κοινότητας είναι εμβολιασμένο έναντι μιας μεταδοτικής νόσου, τα περισσότερα μέλη της κοινότητας προστατεύονται έναντι της συγκεκριμένης νόσου γιατί μειώνεται πολύ ο κίνδυνος επιδημίας5), οι προλαμβανόμενες με εμβολιασμό ασθένειες θα κάνουν την επανεμφάνισή τους.
Στη Δυτική Ευρώπη, για παράδειγμα, έχουν σημειωθεί επιδημίες ιλαράς σε μη-εμβολιασμένους πληθυσμούς στην Αυστρία, το Βέλγιο, τη Δανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το ίδιο και στις Η.Π.Α. Τη φετινή χρονιά επίσης σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) έχει εκδηλωθεί επιδημία ιλαράς που βρίσκεται σε εξέλιξη. Κατά την περίοδο 2016-2018 έχουν καταγραφεί σε όλη την Ευρώπη περισσότερα από 20.000 περιστατικά και 79 θάνατοι από ιλαρά.
Σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Κ.ΕΛ.Π.ΝΟ.) για τη χώρα μας, μέχρι τις 13/12/2018 στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 3258 κρούσματα ιλαράς.
Η επανεμφάνιση λοιπόν των επιδημιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο υπογραμμίζει την ευθύνη που φέρουν τα κράτη-μέλη να ελέγξουν τα νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Η ενίσχυση των προγραμμάτων εμβολιασμού αποτελεί μέτρο ζωτικής σημασίας προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ η συνεργασία και οι συντονισμένες προσπάθειες όλων των φορέων για την ορθή ενημέρωση και για τη διαμόρφωση των σωστών αντιλήψεων των πολιτών σχετικά με την αναγκαιότητα των εμβολίων θα ισχυροποιήσουν την Ευρώπη στον αγώνα κατά των μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Ο εμβολιασμός δεν αφορά μόνο τα βρέφη και τα παιδιά, όμως αυτή την αλήθεια μεγάλο μέρος του κοινού δυστυχώς δεν τη γνωρίζει. Ο εμβολιασμός των ενηλίκων είναι επίσης σημαντικός, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα προϊόντος του χρόνου εξασθενεί και ο οργανισμός καθίσταται περισσότερο ευάλωτος στις λομώξεις. Ωστόσο, παρά τη συμβολή που ο εμβολιασμός ενηλίκων θα μπορούσε να έχει στην προαγωγή της υγιούς γήρανσης, δεν έχει επαρκώς αξιοποιηθεί ως στρατηγική δημόσιας υγείας.
Η πνευμονιοκοκκική νόσος
Πιο συγκεκριμένα, η πνευμονιοκοκκική νόσος αποτελεί μια σημαντική αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας, με ένα φορτίο περίπου 1,5 εκατομμυρίων θανάτων από πνευμονιοκοκκική πνευμονία σε όλες τις ηλικίες ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο (στοιχεία 2015).
Οι σοβαρότερες μορφές της πνευμονιοκοκκικής νόσου περιλαμβάνουν τη μηνιγγίτιδα, τη βακτηριαιμία και την πνευμονία. Ειδικότερα, η πνευμονιοκοκκική πνευμονία αποτελεί τον πλέον συνηθισμένο τύπο βακτηριακής πνευμονίας της κοινότητας, ενώ το ποσοστό θνητότητάς της στους ενήλικες κυμαίνεται από 6,4% έως άνω του 40% (αναλόγως του αν πρόκειται για εξωτερικούς ασθενείς, ασθενείς που χρήζουν νοσηλείας ή ασθενείς που χρήζουν υποστήριξης σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας).
Αξίζει δε να σημειωθεί ότι οι ασθενείς με πνευμονιοκοκκική πνευμονία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για παράλληλη εμφάνιση οξέος καρδιακού συμβάματος, όπως το έμφραγμα μυοκαρδίου, η σοβαρή αρρυθμία και η εμφάνιση ή η επιδείνωση συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας.
Η πνευμονιοκοκκική πνευμονία έχει συσχετισθεί με σοβαρότερη κλινική εικόνα, συχνότερη ανάγκη για νοσηλεία και μεγαλύτερη κατανάλωση ιατρικών πόρων σε σχέση με τη μη-πνευμονιοκοκκική πνευμονία. Κι ας μην υποτιμούμε το γεγονός ότι η διαχείριση της νόσου δυσχεραίνεται εξαιτίας της βακτηριακής αντοχής στα συνήθως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά, λόγω «ανορθολογικών» πρακτικών χορήγησης.
Πέραν του παράγοντα ηλικία, επιπρόσθετοι συντελεστές που επαυξάνουν τον κίνδυνο νόσησης από πνευμονιόκοκκο είναι ο διαβήτης, το άσθμα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), τα χρόνια καρδιακά νοσήματα, η ανοσοκαταστολή λόγω νοσήματος ή θεραπείας, ενώ το κάπνισμα και ο αλκοολισμός επίσης επιτείνουν τον κίνδυνο.
Κάλλιον το προλαμβάνειν
Κι όμως, παρά το γεγονός ότι συνιστά μια από τις σημαντικότερες επιβαρύνσεις για την υγεία παγκοσμίως, η πνευμονιοκοκκική νόσος δύναται να προληφθεί. Στην Ελλάδα ο εμβολιασμός για πνευμονιόκοκκο είναι ενταγμένος στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών (ΕΠΕ) για όλους τους ενήλικες άνω των 65 ετών (η ηλικία ως αυτοτελής παράγων κινδύνου), καθώς και για ενήλικες 18 έως 64 ετών που ανήκουν στις ομάδες κινδύνου για σοβαρές πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις (όπως ασθενείς με χρόνια καρδιακά, μεταβολικά και αναπνευστικά νοσήματα, ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς, αλλά και συστηματικοί καπνιστές).
Γρίπη και Πνευμονία
Η γρίπη αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας λόγω της γρήγορης μετάδοσής της και της υψηλής νοσηρότητας και θνητότητας που τη συνοδεύουν. Είναι γνωστό ότι η λοίμωξη από γρίπη αυξάνει τον κίνδυνο νόσησης από πνευμονιόκοκκο. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό οι ενήλικες να εμβολιάζονται τόσο κατά της γρίπης όσο και κατά της πνευμονιοκοκκικής νόσου.
Συνεπώς, δύο είναι οι βασικοί λόγοι για να εμβολιαστούμε, αφενός για να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και αφετέρου για να προστατεύσουμε και τους γύρω μας. Για να ανακοπεί η εξάπλωση μιας νόσου δεν αρκεί να προσβλέπουμε πως οι συνάνθρωποί μας θα κάνουν το σωστό, πρέπει και εμείς να κάνουμε το ίδιο.
