Ο Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου [S.G. Howe] (1801-1876) ήταν Αμερικανός γιατρός, πραγματικός φιλέλληνας, φιλάνθρωπος και πρωτοπόρος στην εκπαίδευση τυφλών και ανάπηρων παιδιών. Γεννήθηκε στη Βοστόνη στις 10 Νοεμβρίου 1801 και καταγόταν από πλούσια οικογένεια. Μετά τη λήψη του πτυχίου του της ιατρικής το 1824 από το Μπράουν της Πρόβιντενς αποφάσισε να προσφέρει τις ιατρικές του υπηρεσίες στην επαναστατημένη Ελλάδα. Η δυναμική του φιλελληνικού κινήματος και η υποστήριξη του Έντουαρντ Έβερετ ώθησαν τον Χάου να ταξιδέψει στην Ελλάδα, λίγο μετά τον φίλο του Jonathan Peckam Miller.
του Δρ. Αν. Λυμπερίου
Τον Δεκέμβρη φτάνοντας στην Μάλτα, στέλνει ένα γράμμα σε κάποιο φίλο του και μαζί με άλλα του γράφει: «Οι πιθανότητες για να γυρίσω δεν είναι πολλές, αλλά λίγο με μέλει γι’ αυτό».
Στις αρχές του 1825 βγαίνει στην Μονεμβασία και από εκεί πηγαίνει στο Ναύπλιο. Χωρίς χρονοτριβή, η Ελληνική Κυβέρνηση τον διορίζει ιατροχειρούργο για το στρατόπεδο της Παλαιάς Πάτρας
Ανέλαβε αμέσως υπηρεσία στον Αγώνα, περιθάλποντας τραυματίες και άρρωστους μαχητές στην πρώτη γραμμή τόσο στο πεδίο της μάχης, όσο και κατά τη διάρκεια ναυτικών επιχειρήσεων.
Αργότερα διορίστηκε γιατρός της ναυαρχίδας του ελληνικού στόλου Καρτερία και συντονιστής όλων των ναυτικών γιατρών. Η ικανότητά του ως διοικητής και η ανδρεία του, του έδωσαν τον ευφημιστικό τίτλο «Λαφαγιέτ» του ελληνικού πολέμου της ανεξαρτησίας.
Στο πρώτο γράμμα προς τον πατέρα του αναφέρει μεταξύ άλλων:
«…ως προς τον μισθόν μου, ουδέν λαμβάνω, ούτε μ’ ενδιαφέρει, αφού η Κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν ούτε να θρέψη και να ενδύση τους δεινοπαθούντας στρατιώτας…».
Και συνεχίζει στο γράμμα του: «….Οι Έλληνες στρατιώτες είναι κακοντυμένοι. Μά δεν έχουν και τροφές. Μισθό δεν παίρνουν. Είναι αμαθείς. Ένας στους είκοσι ξέρει να διαβάζη η να γράφη. Αλλά είναι πολύ έξυπνοι, ζωηροί, σαν τις γίδες στα βουνά, και ανδρείοι, αν τους αφήσης να πολεμήσουν με τον δικό τους τρόπο, πυροβολώντας πίσω από βράχους και δένδρα. Οι ναύτες μπορούν να συγκριθούν με τους ναύτες όλου του κόσμου. Πάντοτε νικούν τους εχθρούς στις ναυμαχίες. Έχω πλήρη εμπιστοσύνη στην υπεροχή τους…..».
Οι Χάου, Jarvis και Miller δεν δέχθηκαν ποτέ χρηματική αποζημίωση από την ελληνική κυβέρνηση. Έζησαν με απίστευτες καταστροφές και δυσκολίες. Ο Χάου περιγράφει στις σημειώσεις του, τις πορείες τους κατά τη διάρκεια στρατιωτικών εκστρατειών στα βουνά, όπου μετέφερε το όπλο του, ένα σπαθί (yatagan), δύο πιστόλια στη ζώνη του και μια μεγάλη τσάντα με τα ιατρικά του εργαλεία. Συχνά έμειναν άυπνοι για μέρες, τρώγανε ζιζάνια και σαλιγκάρια στα βουνά, κοιμόντουσαν στο έδαφος καλυμμένο μόνο με κουβέρτα.
Από το ημερολόγιό του διαβάζουμε:
«… η δουλειά μου τη νύχτα που πέρασε ήταν ατέλειωτη … έκαμα τόσες εγχειρήσεις που αμφιβάλω αν θα κατόρθωνα να τις κάμω κατά τη διάρκεια ολόκληρων ετών στη Βοστώνη … δύο μήνες τώρα κοιμάμαι στο έδαφος με τα ρούχα … είχα σκεφτεί να φύγω από δω, αλλά θα ήταν πράξη επονείδιστη…».
Ο Σάμιουελ Χάου υποστήριξε το φιλελληνικό κίνημα στις ΗΠΑ στέλνοντας συχνά επιστολές στις φιλελληνικές επιτροπές και στον τύπο στην Αμερική, αλλά και με το λογοτεχνικό του έργο που αποτελεί σημαντική ιστορική πηγή.
Η ελληνική κυβέρνηση το Φθινόπωρο του 1827 ζήτησε από τον Χάου να επιστρέψει σύντομα στην Αμερική για να παρουσιάσει την κατάσταση στην Ελλάδα. Στην Αμερική εργάστηκε πυρετωδώς για να επανενεργοποιήσει το φιλελληνικό κίνημα. Έγραψε ένα βιβλίο για τον ελληνικό πόλεμο της ανεξαρτησίας, το οποίο έγινε best-seller, δεύτερο στις πωλήσεις μετά το Child Harold του Byron. Ο Χάου περιόδευσε σε όλα τα κράτη και συγκέντρωσε μεγάλα χρηματικά ποσά που χρηματοδότησαν οκτώ φορτία πλοίων με ρούχα και τρόφιμα για τους Έλληνες. Αυτή είναι η μεγαλύτερη βοήθεια που έλαβε η Ελλάδα από το εξωτερικό εκείνη την εποχή.
Η βοήθεια και το φιλελληνικό κίνημα της Αμερικής
Το φιλελληνικό κίνημα ξεκινά ένας σημαντικός φιλελεύθερος Αμερικανός ακαδημαϊκός και πολιτικός, ο Έντουαρντ Έβερετ όταν προώθησε στις ΗΠΑ την επιστολή που έστειλε το Μάρτιο του 1821 ο Μαυρομιχάλης και η Μεσσηνιακή Γερουσία στην Ελλάδα, στον αμερικανικό λαό. Ήταν επίσης ο πρώτος Καθηγητής Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και εκδότης σπουδαίου περιοδικού. Είχαν γνωριστεί με τον Αδαμάντιο Κοραή το 1817 στο Παρίσι. Δύο χρόνια μετά επισκέφθηκε την Ελλάδα, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι που τον επηρέασε βαθιά για το υπόλοιπο της ζωής του.
Τον Μάιο του 1821, λίγο μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο Πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, όπως αναφέραμε απευθύνει επιστολή προς τους πολίτες της Αμερικής με την οποία ζητεί τη στήριξη και τη βοήθειά τους. «Αποφασίζοντες να ζήσωμεν ή ν’ αποθάνωμεν διά την ελευθερίαν, συρόμεθα προς εσάς …. Αι αρεταί σας, ω Αμερικανοί, μας προσεγγίζουν εις εσάς, μ’ όλον ότι μας χωρίζουν ευρύταται θάλασσαι. Ημείς σας νομίζομεν πλησιέστερους, παρά τα γειτονεύοντα με ημάς έθνη, και σας έχομεν φίλους και συμπολίτας και αδελφούς, διότι είσθε δίκαιοι, φιλάνθρωποι και γενναίοι· ….».
Η επιστολή αυτή έφτασε τον Ιούλιο του 1821, μέσω του Αδαμάντιου Κοραή, στον Έντουαρντ Έβερετ, με την παράκληση να δημοσιευθεί. Ο Έβερετ ανέπτυξε έντονη δράση υπέρ του ελληνικού σκοπού, γράφοντας συνεχώς άρθρα, ζητώντας τη στήριξη των Αμερικανών στον ελληνικό αγώνα. Παραλλήλιζε τον αγώνα των Ελλήνων με εκείνον των συμπολιτών του κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης. Τα κείμενα του Έβερετ επηρέασαν αποφασιστικά και ευαισθητοποίησαν την κοινή γνώμη, αλλά και πολλούς που κατείχαν δημόσια αξιώματα, οι οποίοι έθεσαν στο Αμερικάνικο Κογκρέσο ζήτημα αμερικανικής παρέμβασης υπέρ της Ελλάδας.
Πολλές και σημαντικές προσωπικότητες του κοινωνικού και πολιτικού κόσμου έλαβαν μέτρα για να υποστηρίξουν τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Για παράδειγμα, Ντάνιελ Webster έδωσε εμβληματική ομιλία ενώπιον του Κογκρέσου των ΗΠΑ, προτρέποντάς του να αναγνωρίσει τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.
Η δυναμική του φιλελληνικού κινήματος και η υποστήριξη του Έντουαρντ Έβερετ ώθησαν τον Χάου το να ταξιδέψει στην Ελλάδα όπως προαναφέραμε.
Αποτέλεσμα της δράσης των φιλελληνικών οργανώσεων είναι να εγκαινιαστεί στο Πόρο στις 25 Νοεμβρίου του 1827 το αμερικανικό νοσοκομείο με δοξολογία από τον Επίσκοπο Δαμάλων Ιωνά.
Επίσης μεγάλη κοινωνική βοήθεια προσέφεραν οι φιλελληνικές οργανώσεις και για την ανακούφιση των αναξιοπαθούντων σε ρούχα, τρόφιμα, φάρμακα και λοιπά εφόδια που μεταφέρθηκαν με αμερικανικά πλοία στον Πόρο.
Σε επιστολή της Αντικυβερνητικής Επιτροπής από τον Πόρο προς τον J. Miller, στις 23 Μαΐου 1827, αναφέρεται κατάσταση ορφανών για τη διανομή εφοδίων (Αντικυβερνητική Επιτροπή, φ. 233). Στην ΚΖ’ Συνεδρίαση της Γ’ Εθνικής Συνέλευσης, στις 9 Απριλίου 1827 «ανεγνώσθη αναφορά των Ποριωτίδων χηρών, ζητουσών περίθαλψιν, επειδή έχασαν τους άνδρας των εις τον πόλεμον» (ΑΕΠ [3] ενθ. αν. τ. 1, σελ. 477). Ήδη τον Μάρτιο του 1827 είχαν αναφερθεί 140 χήρες (επιστολή Κωνσταντίνου Γ. Δουζίνα, 3 Μαρτίου 1827 στη Γενική Εφημερίδα της 16 Μαρτίου 1827) ενώ κατά την απογραφή του Ιουνίου 1828 έχουν, όπως αναφέρθηκε, καταγραφεί 175.
Ο J. Miller, συνοδός και διαχειριστής του φορτίου του πλοίου Chancellor που έστειλαν τα Φιλελληνικά Κομιτάτα της Νέας Υόρκης και Ώλμπανυ για την ανακούφιση των αναξιοπαθούντων, αναφέρει ότι τον Αύγουστο του 1827 ο αριθμός των πτωχών στην περιοχή απέναντι του Πόρου υπερβαίνει τους 2.000.
Καρπός των προσπαθειών που κατέβαλλαν οι αμερικανοί φιλέλληνες για τη βοήθεια προς τους Έλληνες, ήταν να ναυλωθούν και φορτωθούν σε διάστημα 18 μηνών 8 πλοία με ρούχα, τρόφιμα, φάρμακα και λοιπά εφόδια για τη διανομή τους στους πενόμενους αμάχους της Πελοποννήσου και των νησιών. Τα πλοία ήταν τα ακόλουθα: Thontine (άφιξη στον Πόρο 19 Μαρτίου 1827), Chancellor (Πόρος, 1 Μαϊου 1827),Six Brothers (Ναύπλιο, 7 Ιουλίου 1827), Levant (Πόρος, 27 Αυγούστου 1827), Statesman (Πόρος, 9 Σεπτεμβρίου 1627), Jane (Ναύπλιο, 5 Νοεμβρίου 1827 για μερική εκφόρτωση και έπειτα Πόρο), Herald (Πόρος, 26 Ιουλίου 1828) και Suffolk (Αίγινα, 12 Νοεμβρίου 1828).
Ο φιλέλληνας και αγωνιστής Georges Jarvis αναφέρει χαρακτηριστικά σε έκθεση του για τις διανομές : «….Δεν πρέπει να παραλείψω ότι ανάμεσα στις εκδηλώσεις ευγνωμοσύνης είναι και οι δοξολογίες που έψαλαν οι παπάδες στις εκκλησιές του Αγγελοκάστρου και του Σοφικού για τους Αμερικάνους που έδωσαν τον οβολό τους και έστειλαν εδώ τρόφιμα».
Ο Χάου οργανώνει γεωργική κοινότητα στα Εξαμίλια Κορινθίας.
Ο Σάμιουελ Χάου επιστρέφοντας στις ΗΠΑ το 1827 για να συγκεντρώσει χρήματα και προμήθειες για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα η οποία πλήττονταν από λιμό, έφερε μαζί του και μικρό αριθμό ορφανών παιδιών από την Ελλάδα. Οι προσπάθειες του Χάου απέφεραν τελικά το ποσό των 60.000 δολαρίων τα οποία κατανεμήθηκαν στην αγορά τροφίμων, ρουχισμού και την ίδρυση καταφυγίου για τους πρόσφυγες στην περιοχή της Αίγινας.
Ταυτόχρονα, επέλεξε μια ομάδα περίπου 700 προσφύγων, και τους πλήρωσε μόνος του για μήνες για να χτίσει το λιμάνι στην Αίγινα (πρωτεύουσα της Ελλάδας εκείνη την περίοδο).
Παράλληλα ο Καποδίστριας δώρισε στον Χάου 5.000 στρέμματα στην Εξαμίλια της Κορίνθου, από τα κτήματα που άνηκαν στο Κιαμήλ Μπέη, μετά από πολλές προσπάθειες και πιέσεις του προς τον Κυβερνήτη όπου εκεί οργάνωσε μια τυπική γεωργική κοινότητα με το όνομα «Ουασινγκτονία» (Washingtonia). Εκεί στέγασε 200 πρόσφυγες και προσέλαβε 200 εργαζόμενους. Ίδρυσε επίσης ένα ορφανοτροφείο και ένα σχολείο.
Ας αφήσουμε τον ίδιο το Χάου να μας πληροφορήσει μέσα από το ημερολόγιο του για τις προσπάθειες που κατέβαλε για τη δημιουργία του συνοικισμού : «…..13 Μαρτίου 1829-… εκ Λυκαίου διηυθύνθημεν εις Εξαμίλια, κατεστραμμένον χωρίον τρία περίπου μίλια απέχον εξ Ακροκόρινθου και εις το μέσον σχεδόν του Ισθμού. Η πέριξ χώρα φαίνεται αρκετά γόνιμος. Συνέλαβα την ιδέαν να ζητήσω 5000 στρέμματα γης παρά της κυβερνήσεως όπως συγκροτήσω αποικίαν εκ των ενδέων οικογενειών».
Και συνεχίζει ο Χάου : «…..16 Μαρτίου ..Υπέβαλλον εις το συμβούλιον περί παροχής 5000 στεμμάτων γης εις τα Εξαμίλια.-18 Μαρτίου. Του συμβουλίου αδυνατούντος να αποφανθεί υπέβαλλα αίτηση στο Κυβερνήτην. Τούτο βεβαίως θα απαιτήση χρόνον τινά, φοβούμαι δε μήπως μέχρι της απαντήσεως παρέλθη ο κατάλληλος προς σποράν χρόνος».
Συνεχίζοντας τις προσπάθειες του γράφει ξανά στον Κυβερνήτη: «…21 Μαρτίου Έγραψα εις το Καποδιστριαν παροτρύνω αυτόν να αποφασίση όσο το δυνατόν ταχύτερον περί του συνοικισμού των Εξαμιλίων…».
Και οι προσπάθειες του απέδωσαν καρπούς. Ο Κυβερνήτης του απάντησε και επιδοκίμασε το σχέδιο του : «….απεσταλμένος της Κυβερνήσεως που εκόμισεν επιστολήν. Την ήνοιξα . Προήρχετο από τον Καποδίστρια επιδοκιμάζοντα το σχέδιον μου του συνοικισμού και παρακαλούσα με να μη βραδύνω ουδέ επί στιγμήν…»
Μετά την θετική απόκριση από την Αίγινα οπού βρισκόταν ο Χάου μεταβαίνει στα Εξαμίλια για να ιδρύσει τον συνοικισμό. Σε επιστολή του προς αιδεσιμότατο Άντερσον γράφει χαρακτηριστικά : «…. Ουασινγκτωνία 14 Ιουλίου 1829. Έχω ήδη εγκατεστημένας ενταύθα τριάκοντα και εξ οικογένειας, είκοσι και εξ εκ των οποίων κατάγονται εκ μέρων υπαγομένων εις την Τουρκίαν. Ήσαν πτωχοί ,πειναλέοι και γυμνοί….»
Το 1831 επιστρέφει στη Βοστώνη και ιδρύει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, του οποίου διετέλεσε πρώτος διευθυντής.
Το 1835 η Ελληνική Κυβέρνηση του απονέμει τον Σταυρό του Σωτήρος. Στο έγγραφο που έλαβε ο Χάου μαζί με το παράσημο, απάντησε με ταπεινοφροσύνη: «Οι πτωχές προσωπικές υπηρεσίες, που προσέφερα στην Ελλάδα τη ζοφερήν της ώρα, δεν ήταν τέτοιες, που να αξίζουν ανταμοιβή. Αρκετή αμοιβή μου ήταν η ικανοποίηση, ότι μπόρεσα να δώσω κάτι στην Ιδέα της Ελευθερίας και της Φιλανθρωπίας. Αν δεν είχα την ικανότητα, είχα την διάθεση να υπηρετήσω στην υπόθεση της Ελλάδος. Από κοινού με τους συμπατριώτές μου εδοκίμασα μεγάλο ενθουσιασμό για τον ιερό σκοπό της. Και ο ενθουσιασμός εμεγάλωσε με την παραμονή μου στην κλασσική γη και την γνωριμία μου με τους ζωντανούς της πατριώτες».
Το 1848 δημιουργεί ένα ανάλογο σχολείο για άτομα με διανοητικές διαταραχές. Το 1866, γηραιός πλέον, βρίσκεται για μια ακόμα φορά στην Ελλάδα, για να συνδράμει τους επαναστατημένους Κρητικούς. Πέθανε στις 9 Ιανουαρίου 1876.
Ο Χάου ήταν ένας μεγάλος φιλέλληνας, ένας επιστήμονας, ένας φιλάνθρωπος, ένας αντίπαλος της δουλείας και ένας μαχητής της ελευθερίας. Ο δημοφιλής Αμερικανός ποιητής, John Greenleaf Whittier, παρουσιάζει την ιστορία του Σάμιουελ Χάου σε ένα όμορφο ποίημα με τίτλο «ο ήρωας», αποδίδοντας έναν άξια τίτλο σε αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο.
Πρόσφατα στο λιμάνι της Αίγινας τοποθετήθηκε ένα νέο μνημείο. Πρόκειται για ένα μνημείο αφιερωμένο στον φιλέλληνα Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου.
Στην Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Μπράουν (Brown) της Πολιτείας Ρόντ Άϊλαντ της Αμερικής είναι κρεμασμένη στον τοίχο η εικόνα ενός νέου φουστανελοφόρου. Όπως αναφέρεται και στο Αναγνωστικό του 1968 «Αμερικανοί Φιλέλληνες»: «.. Το πρόσωπό του έχει δυνατή έκφραση και φλογερή ματιά. Αν είχε μουστάκι και γένια, θα ενόμιζες ότι είναι Έλληνας ήρωας του 1821. Είναι ο Χάου».
*Ο κ. Αναστάσιος Λυμπερίου είναι Οικονομολόγος, Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου.
Βιβλιογραφία
-Σάμουελ Χάου: Ημερολόγιο από τον Αγώνα 1825-1829. Βιβλιοπωλεία Νότη Καραβία, Αθήνα 1971.
-ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΚΡΑΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ (1821-1843),Βακαλόπουλος Κωνσταντινος,2008
Αρχή φόρμας
-. J. Miller ένθ. αν και Henry A. V. Post, A visit to Greece and Constantinople in the year1827-1828, N. York 1830.
-. Stephen A. Larrabee (μετ. Ν. Παπαγιάννη), Ελλάς 1775-1865, πως την είδαν οι Αμερικανοί, Αθήναι (χ.χ)
-Χρ. Δ. Λάζου, Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821, τ. 2. Αθήνα 1984 ΑΝΤΩΝΗΣ ΒΙΡΒΙΛΗΣ.
-Jonathan P. Miller, The condition of Greece in 1827 and 1828, New Υork 1828.
-AN HISTORICAL SKETCH OF THE GREEK REVOLUTION. Εκδοσεις Εκατη.1997
–Letters and Journals of Samuel Gridley Howe. Edited by his daughter LAURA E. RICHARDS. Volume I. The Greek Revolution. With Notes and a Preface by F. B. SANBORN. (Boston: Dana Estes and Company; London: John Lane. 1906. Pp. xix, 419.)
